محمد بن علی بن حسین بن علی بن ابیطالب مشهور به امام محمدِ باقر(ع) (۵۷–۱۱۴ق) پنجمین امام شیعیان بعد از پدرش امام سجاد(ع) است. مشهورترین لقب او «باقر» به معنای شکافنده است که برپایه حدیث لوح، این لقب را پیامبر اسلام(ص) پیش از ولادتش به او داد. امام باقر(ع) حدود ۱۹ سال امامت شیعیان (از سال ۹۵ق تا ۱۱۴ق) را برعهده داشت که با پنج تن از خلفای بنیامیه همزمان بود: ولید بن عبدالملک، سلیمان بن عبدالملک، عمر بن عبدالعزیز، یزید بن عبدالملک و هشام بن عبدالملک. امام در ۵۷ سالگی در ۷ ذیالحجه سال ۱۱۴ق به شهادت رسید. برخی هشام بن عبدالملک و بعضی ابراهیم بن ولید را عامل شهادت او دانستهاند. طبق منابع تاریخی، امام باقر(ع) هنگام واقعه کربلا خردسال بود و در این واقعه حضور داشت.
باقرالعلوم(ع) در علم، زهد، عظمت و فضیلت سرآمد بنیهاشم بود و احادیث فراوانی در زمینههای مختلفی همچون فقه، توحید، سنت نبوی، قرآن و اخلاق از او نقل شده است تا جایی که محمد بن مسلم ۳۰ هزار حدیث و جابر بن یزید جعفی ۷۰ هزار حدیث از امام باقر(ع) نقل کردهاند. او جنبشی علمی پدید آورد که در دوره امامت فرزندش امام صادق(ع) به اوج خود رسید. شمار اصحاب و شاگردان او را ۴۶۲ تن دانستهاند. در دوره امامت او، تدوین دیدگاههای شیعه در رشتههای گوناگون مانند اخلاق، فقه، کلام و تفسیر آغاز شد.
کتابهای متعددی درباره امام باقر(ع) منتشر شده که مسند الامام الباقر(ع) اثر عزیزالله عطاردی از جمله آنهاست.
زندگینامه
امام باقر(ع) فرزند امام سجاد(ع) و فاطمه دختر امام حسن(ع) است.[۱] چون نسب او هم به امام حسن(ع) و هم به امام حسین(ع) میرسد، به او لقب هاشمیٌ بین هاشمیَین، علویٌ بین علویَین و فاطمیٌ بین فاطمیَین دادهاند.[۲]
بر پایه حدیث لوح که جابر بن عبدالله انصاری روایت کرده، پیامبر اکرم پیش از به دنیا آمدن امام باقر(ع)، نام او را محمد و لقبش را باقر(شکافنده) گذاشته بود.[۳] او ملقب به «باقرالعلم»، «شاکر»، «هادی» و «امین» بود؛[۴] اما مشهورترین لقبش «باقر» (شکافنده) است.[۵] یعقوبی مینویسد: «بدان سبب باقر نامیده شد که علم را شکافت.»[۶] به گفته شیخ مفید، امام باقر(ع) در علم، زهد و بزرگواری از همه برادرانش برتر و قدر و منزلتش بیشتر بود و همه او را به عظمت میستودند.[۷]
کنیه معروفش «ابوجعفر» است[۸] در منابع روایی بیشتر با عنوان ابوجعفر اول یاد میشود،[۹] تا با ابوجعفر ثانی (امام جواد(ع)) اشتباه نشود.[۱۰]
- برای اطلاعات بیشتر، اینها را هم ببینید: فهرست کنیهها و لقبهای امام باقر(ع)
ولادت و شهادت
امام باقر(ع):
من چهارساله بودم که جدم حسین بن علی کشته شد. من شهادت وی و آنچه در آن وقت بر ما گذشت را به یاد دارم.
یعقوبی، تاریخ یعقوبی، ج۲، ص۲۸۹.
امام باقر(ع) در ۱ رجب سال ۵۷ قمری در مدینه به دنیا آمد.[۱۱] برخی ولادتش را ۳ صفر همان سال نقل کردهاند.[۱۲] او در واقعه کربلا در حالی که خردسال بود، حضور داشت.[۱۳]
شهادت امام باقر(ع) را در ۵۷ سالگی[۱۴] و در ۷ ذیالحجه سال ۱۱۴ هجری قمری دانستهاند؛[۱۵] البته برخی به جای ذیالحجه از ربیع الاول یا ربیع الثانی نام بردهاند.[۱۶] همچنین نقلهای دیگری مبنی بر شهادتش در سالهای ۱۱۵ق، ۱۱۶ق و ۱۱۸ق وجود دارد.[۱۷]
شهادت امام باقر(ع) در دوران خلافت هشام بن عبد الملک رخ داده است:[۱۸] چرا که هشام از سال ۱۰۵ تا سال ۱۲۵ قمری خلیفه بود[۱۹] و آخرین سالی که مورخان در شهادت امام باقر(ع) نقل کردهاند ۱۱۸ق است. [۲۰] در اینکه چه فرد یا افرادی در قتل وی دست داشتهاند، نقلهای مختلفی وجود دارد. بعضی از منابع، شخص هشام بن عبدالملک را عامل شهادت او دانستهاند.[۲۱] و برخی ابراهیم بن ولید را عامل مسمومیت وی معرفی کردهاند.[۲۲]
امام باقر(ع) وصیت کرده بود در لباسی که در آن نماز میخوانده دفن شود.[۲۳] وی در قبرستان بقیع، کنار مرقد پدرش امام سجاد(ع) و عموی پدرش امام حسن(ع) دفن شد.[۲۴] امام وصیت کرد ده سال در منا در ایام حج برای وی مراسم عزاداری بر پا کنند.[۲۵]
همسران و فرزندان
بر اساس منابع تاریخی امام باقر (ع) سه همسر و هفت فرزند داشت:[۲۶]
| همسر | نسب | فرزندان |
|---|---|---|
| ام فَرْوة | دختر قاسم بن محمد بن ابیبکر | امام صادق(ع) و عبدالله |
| ام حکیم | دختر اسید ثقفی | ابراهیم و عبیدالله |
| ام ولد | کنیز | علی، زینب |
| ام ولد | کنیز | ام سلمه |
دوره امامت
امام باقر(ع) در سال ۹۵ قمری پس از شهادت پدرش به امامت رسید[۲۷] و تا زمان شهادت (سال ۱۱۴ق) امامت را بر عهده داشت.[۲۸] احادیث برجا مانده از پیامبر(ص) که در آنها به امامت وی پس از امام زین العابدین اشاره شده، از دلایل امامت او به شمار میآید.[۲۹] امام سجاد(ع) نیز به وی زیاد اهمیت میداد و در پاسخ سؤالی در این باره فرمود: «این بدان سبب است که امامت در فرزندان او باقی خواهد ماند تا روزی که قائم ما قیام کند و دنیا را پر از عدل و قسط نماید. پس او هم امام است و هم پدر امامان».[۳۰]
|
حاکمان زمان امام باقر (ع)
هشام بن عبدالملک ۱۰۵-۱۲۵ق
یزید بن عبدالملک ۱۰۱-۱۰۵ق
عمر بن عبدالعزیز ۹۹-۱۰۱ق
سلیمان بن عبدالملک ۹۶-۹۹ق
ولید بن عبدالملک ۸۶-۹۶ق
امامت امام باقر (ع) ۹۵-۱۱۴ق
|
خلفای معاصر
دوران امامت وی همزمان با پنج تن از خلفای بنی امیه بود:
- ولید بن عبدالملک (۸۶-۹۶ق)
- سلیمان بن عبدالملک (۹۶-۹۹ق)
- عمر بن عبدالعزیز (۹۹-۱۰۱ق)
- یزید بن عبدالملک (۱۰۱-۱۰۵ق)
- هشام بن عبدالملک (۱۰۵-۱۲۵ق)[۳۱]
در اعیان الشیعه آمده است که عبدالملک بن مروان به پیشنهاد امام باقر، اقدام به ضرب سکه اسلامی کرد.[۳۲] پیش از آن معاملات با سکههای رومی انجام میشد. از آنجا که این ماجرا در زمان امام سجاد(ع) رخ داده، برخی پیشنهاد ضرب سکه را به امام سجاد(ع) نسبت داده و برخی گفتهاند امام باقر(ع) به دستور امام سجاد(ع) این پیشنهاد را مطرح کرده است.[۳۳]مازندرانی احتمال داده که ضرب سکه هم به فرمان امام سجاد(ع) و هم به فرمان امام باقر(ع) صورت گرفته باشد چنانچه بر اساس گزارشها(تفاوت گزارش شهیداول در کتاب ذکری و گزارش بیهقی) میتوان این کار رابه هر دو امام نسبت داد.[۳۴]
نهضت علمی
امام باقر(ع) جنبش علمی به وجود آورد که در دوره امامت فرزندش امام صادق(ع) به اوج خود رسید. وی در علم، زهد، عظمت و فضیلت سرآمد بنی هاشم بود و روایات و احادیث وی در زمینه علم دین، آثار و سنت نبوی، علوم قرآن، سیره و فنون اخلاق و آداب بدان حد است که تا آن روز از هیچ یک از فرزندان امام حسن(ع) و امام حسین(ع) به جا نمانده بود.[۳۵] در این عصر بود که شیعه تدوین فرهنگ خود -شامل فقه و تفسیر و اخلاق– را آغاز کرد.[۳۶] پیش از امام باقر(ع)، نظرات فقهی شیعه، محدود بود.[۳۷] سستی پایههای حکومت امویان، برای امام باقر(ع) و نیز امام صادق(ع) زمینهای را فراهم آورد که برای سایر ائمه(ع) فراهم نشد. این زمینه،و نیز درایت و برنامه ریزی و ذکاوت آنان سبب شد تا امام باقر(ع) و امام صادق(ع) بیشترین آرای فقهی، تفسیری و اخلاقی را در کتب فقهی و حدیثی از خویش بر جای گذارند. از این رو راویانی چون محمد بن مسلم ۳۰ هزار حدیث[۳۸] و جابر جعفی ۷۰ هزار حدیث از امام باقر نقل کردهاند.[۳۹] شهرت علمی امام باقر نه تنها در حجاز، بلکه در عراق و خراسان نیز فراگیر شده بود، چنانکه راوی میگوید: مردمی از خراسان دورش حلقه زده و اشکالات علمی خود را از او میپرسند.[۴۰]
سالهای ۹۴ تا ۱۱۴ق زمان پیدایش مسلکهای فقهی و اوجگیری نقل حدیث درباره تفسیر بود.[۴۱] در این دوران گروههایی مانند خوارج، مرجئه، کیسانیه و غالیان در ترویج عقاید خود تلاش میکردند.[۴۲] امام باقر(ع) استدلالهای اصحاب قیاس را رد میکرد[۴۳] و میان عقاید اهل بیت با سایر فرق اسلامی مرزبندی کرد. او درباره خوارج فرمود: خوارج از روی جهالت عرصه را بر خود تنگ گرفتهاند، دین ملایمتر و قابل انعطافتر از آن است که آنان میشناسند.[۴۴]
آیت الله خامنهای:
امام باقر(ع) در طول بیست سال دوران امامت پر بار خود خود دانش دین را گسترش داد، حکمت و درس قرآن واحکام را به همه جا رساند، داعیه تشیع را که داعیه حکومت اسلامی و تشکیل ولایت علوی است به همه جا فرستاد و نفوذ داد و مردم زیادی را متوجه خود کرد، دشمنان خودش را سر شکسته و منکوب کرد و دوستان خودش را متشکل کرد و زمینه را برای دوران امامت امام صادق (ع) آماده کرد.
تفسیر
امام باقر(ع) بخشی از وقت خود را به بیان مباحث تفسیری اختصاص داده بود که برگزاری جلسات تفسیر و پاسخ به سوالات و شبهات دانشمندان و مردم از جمله آنهاست. گفته شده امام باقر(ع) کتابی در تفسیر قرآن نوشته است که محمد بن اسحاق ندیم در کتاب الفهرست، از آن نام برده است.[۴۵]
امام باقر(ع)، شناخت قرآن را منحصر در اهل بیت میدانست. چرا که آناناند که میتوانند محکمات قرآن را از متشابهات و ناسخ و منسوخ را تشخیص دهند و چنین علمی در نزد هیچ کس غیر از اهل بیت وجود ندارد.[۴۶]
حدیث
امام باقر(ع) به احادیث رسول اکرم(ص) اهمیت میداد، تا جایی که جابر بن یزید جعفی از شاگردان امام باقر، ۷۰ هزار حدیث از پیغمبر اکرم نقل کرده است. حضرت تنها به نقل حدیث و انتشار آن اکتفا نکرده، بلکه اصحاب خود را به همت گماشتن در فهم حدیث و آشنایی پیدا کردن با معانی آن فرا میخواند. ایشان فرمود:
کلام
در زمان امام باقر(ع) با توجه به فرصت ایجاد شده و کمتر شدن فشار و کنترل از سوی حاکمیت، زمینه برای ظهور و بروز عقاید و افکار مختلف بوجود آمد که خود این باعث ایجاد و رواج افکار انحرافی در جامعه شد،[۴۸] در این شرایط امام ضمن بیان عقاید اصیل و صحیح شیعی و رد عقاید باطل، شبهات مربوطه را پاسخ میداد. او بحثهای کلامی خود را ناظر به این امور مطرح میکرد. از جمله این مباحث عاجز بودن عقل انسان از درک حقیقت خداوند،[۴۹] ازلی بودن واجب الوجود[۵۰] و وجوب اطاعت از امام(ع)[۵۱] بود.
میراثهای دیگری نیز از امام به یادگار مانده است که میراث فقهی[۵۲] و میراث تاریخی[۵۳] از آن جمله است.
مناظرات
از فعالیتهای علمی امام باقر(ع)، مناظره با افراد مختلف است. برخی از مناظرات وی از این قرار است:
از امام باقر(ع) نقل شده است:
روزی جابر بن عبدالله انصاری رحمه الله را دیدم و به او سلام دادم. او سلامم را پاسخ گفت و سپس به من گفت:
- تو کیستی؟ (در این هنگام، جابر بینایی خود را از دست داده بود)
- گفتم: محمد بن علی بن حسین.
- گفت: پسرم به من نزدیک شو.
- وقتی نزدیک شدم، دستم را بوسید و سپس خم شد که پایم را ببوسد ولی من مانع این کارش شدم.
- سپس جابر گفت: همانا رسول خدا(ص) به تو سلام میرساند.
- پس گفتم: و سلام و رحمت و برکات خدا بر رسول خدا باد. ولی چگونه ای جابر؟
- گفت: روزی با او [یعنی با پیامبر] بودم که به من گفت: ای جابر! امید است که تو باقی بمانی تا اینکه مردی از فرزندان مرا ببینی که به او محمد بن علی بن حسین گفته میشود و خدا به او نور و حکمت میبخشد. پس، از سوی من به او سلام برسان.
مفید، الارشاد، ۱۴۲۸ق، ص۳۸۲.
مبارزه با اسرائیلیات
یکی از گروههایی که در دوره امام باقر(ع) در جامعه اسلامی حضور داشتند و تأثیر عمیقی در فرهنگ آن روزگار بر جا گذاشتند، یهودیان بودند. شماری از عالمان یهود که به ظاهر مسلمان شده و گروهی دیگر که هنوز به دین خود باقی مانده بودند در جامعه اسلامی پراکنده شده بودند و مرجعیت علمی گروهی را به عهده داشتند. مبارزه با یهود و القائات سوء آنها در فرهنگ اسلامی و انکار مطالبی که باعث خدشهدار شدن چهره واقعی پیامبران خدا میشد و تکذیب احادیث دروغین و ساخته و پرداخته یهودیان، از فعالیتهای فرهنگی پنجمین امام بود. امام باقر(ع) با رواج اسرائیلیات مبارزه میکرد، از جمله زراره بن اعین نقل کرده که امام باقر(ع) در حالیکه مقابل کعبه نشسته بود فرمود: نگاه کردن به خانه خدا عبادت است. در همان لحظه عاصم بن عمر ، نزد امام باقر آمد و گفت: کعب الاحبار میگوید: “انّ الکعبة تَسْجُدُ لبیت المقدس فی کلِّ غداة” یعنی کعبه هر صبحگاهان برابر بیتالمقدس سجده میکند. امام باقر(ع) فرمود: نظر تو در مورد سخن کعب الاحبار چیست؟ آن مرد گفت: سخن کعب صحیح است. امام باقر(ع) فرمود: تو و کعب الاحبار هر دو دروغ میگویید. آنگاه در حالی که به شدّت ناراحت بود فرمود: خداوند بقعهای محبوبتر از کعبه روی زمین نیافریده است.[۵۵]
اصحاب و شاگردان
گفته شده، شیخ طوسی شمار اصحاب و شاگردان امام باقر(ع) را که از او نقل حدیث کردهاند ۴۶۲ مرد و دو زن دانسته است.[۵۶] باقر شریف قرشی در کتاب حیاة الامام محمد الباقر اسامی ۴۷۷ تن [۵۷]و عزیزالله عطاردی در مسند الامام الباقر ۶۵۴ تن [۵۸]را به عنوان اصحاب و راویان امام نام بردهاند.
شش تن از اصحاب امام باقر(ع) را جزو اصحاب اجماع دانستهاند: زُرارَة بن اَعین، مَعروفِ بنِ خَرَّبوذ، بُرَید بن معاویه، فُضَیل بن یسار، محمد بن مُسلِم و ابوبصیر اَسَدی.[۵۹] از دیدگاه علمای شیعه، این شش تن از فقیهترین فقیهان صدر اسلام از اصحاب امام باقر(ع) و امام صادق(ع) بودهاند.[۶۰]
در میان اصحاب و شاگردان امام باقر(ع) برخی از نظر اعتبار و وثاقت مورد اتفاق اهل سنت و امامیه و دستهای به دلیل گرایشهای شیعی، فقط مورد اعتماد امامیه هستند.[۶۱]
جایگاه امام نزد اهل سنت
بزرگان اهل سنت، شخصیت علمی و معنوی امام باقر(ع) را ستوده و مورد احترام دانستهاند.[۶۲] عبدالله بن عطاء مکی، از محدثان اهل سنت و از یاران امام باقر(ع)، گفته است: «من علما را در نزد هیچ کس به لحاظ علمی پایینتر و کوچکتر ندیدم؛ چنانکه در نزد محمد بن علی دیدم. حَکَم بن عُتَیبه (از فقهای بزرگ کوفه) را نزد او، بسان شاگردی در مقابل استادش دیدم».[۶۳]
شمس الدین ذهبی، محدث و مورخ اهل سنت در قرن هفتم و هشتم قمری، امام باقر(ع) را ستوده و او را از کسانی دانسته که بین علم و عمل، سیادت و شرافت، وثاقت و متانت جمع کرده بود.[۶۴] وی، امام باقر را امام و فقیه و شایسته خلافت میدانست.[۶۵]
ابن حجر هیتمی، از فقهای شافعی مذهب قرن دهم قمری، نیز مینویسد: ابوجعفر محمد باقر، به اندازهای گنجهای پنهان علوم، حقایق احکام و حکمتها و لطایف را آشکار نموده که جز بر عناصر بیبصیرت یا بد نیت، پوشیده نیست و از همین روست که وی را «باقر العلم» [شکافنده علم] و جامع آن و برپاکننده پرچم دانش خواندهاند. او عمرش را در طاعت خدا گذراند و در مقامات عارفین بدان حد رسیده بود که زبان گویندگان از وصف آن ناتوان است. او سخنان بسیاری در سلوک و معارف دارد.[۶۶]
آثار هنری
آثار هنری اعم از شعر و رمان و فیلمهایی درباره امام باقر(ع) تولید و پخش شده است.
آثار ادبی
اشعار و رمانهایی درباره امام باقر(ع) منتشر شده است. از جمله «امام پنجم حضرت امام باقر(ع) مجموعه اشعار حسین موسوی پاکزاد و «نغمه باران» اشعار مهدی وحیدیصدر.[۶۷]
گفته شده کتاب «زندگانی باقر آل محمد(ع)؛ گوهر علم» اثر فاطمه دهکردی، اثری رمانگونه است که به شیوهای متفاوت به زندگی امام پنجم پرداخته است.[۶۸]
آثار نمایشی
فیلم سینمایی به زبان عربی با عنوان «امام باقر(ع)» [۶۹] و انیمیشینهایی [۷۰] درباره امام پنجم تولید شده است.
کتابشناسی
.jpg)
کتاب مسند الامام الباقر(ع)،اثر عزیزالله عطاردی
درباره امام باقر(ع) کتابهای متعددی نگارش و چاپ شده است که برخی از آنها عبارتند از:
- مسند الامام الباقر(ع) (۶ جلد)، عزیزالله عطاردی، تهران، نشر عطارد، ۱۳۸۱ش. این کتاب توسط محمدرضا عطائی به فارسی ترجمه شده است.
- امام الباقر قدوة و اسوة، سید محمدتقی مدرسی، بیروت، مرکز العصر، چاپ دوم، ۱۴۳۱ق. این کتاب با عنوان «زندگانی باقرالعلوم حضرت محمد بن علی(ع)» به فارسی ترجمه شده است.
- حیاة الامام محمد الباقر(ع)؛ دراسة و تحلیل (۲ جلد)، باقر شریف قرشی، بیروت، دار البلاغه، چاپ اول، ۱۴۱۳ق.
- امام باقر(ع) جلوه امامت در افق دانش، احمد ترابی، مشهد، انتشارات بنیاد پژوهشهای اسلامی.
- امام باقر از دیدگاه اهل سنت، رمضان قوامی دربندی، قم، مرکز پژوهش های اسلامی صدا و سیما، چاپ اول،۱۳۹۲ش.
- پيشواى پنجم حضرت امام محمد باقر(ع)،گروه نويسندگان، قم، مؤسسه در راه حق، ۱۳۷۱ش (اين كتاب به عربى و اردو ترجمه شده است).
- راویان مشترک فریقین از امام محمد باقر(ع)، تهیهکننده مرکز مطالعات و تحقیقات اسلامی وابسته به دفتر تبلیغات حوزه علمیه قم واحد تاریخ و سیره اهل بیت قم، ۱۳۷۳ش.
- زندگانی حضرت امام محمد باقر(ع): گزیدهای از منتهی الامال محدث قمی، بهکوشش رضا استادی، قم، دفتر نشر برگزیده، ۱۳۸۰ش.
- زلال معرفت: پژوهشی در زندگانی امام محمد باقر(ع)، محمدباقر طاهری؛ قم، گلستان ادب، ۱۳۸۱ش.
- شکافنده علوم حضرت امام محمد باقر(ع)، گروه مؤلفان مجمع جهانی اهل بیت، ناظر منذر حکیم، با همکاری شهابالدین حسینی، ترجمه کاظم حاتمی طبری، ۱۳۸۵ش.
پانویس
- ↑ مفید، الارشاد، ۱۴۱۳ق، ج۲، ص۱۵۵.
- ↑ مفید، الارشاد، ۱۴۱۳ق، ج۲، ص۱۵۸.
- ↑ قمی رازی، کفایة الاثر، ۱۴۰۱ق، ص۱۴۴-۱۴۵.
- ↑ ابن شهرآشوب، مناقب آل ابی طالب(ع)، ۱۳۷۹ق، ج۴، ص۲۱۰.
- ↑ مجلسی، جلاء العیون، ۱۳۸۲ش، ص۸۴۹.
- ↑ یعقوبی، تاریخ یعقوبی، ۱۳۷۸ش، ج۲، ص۲۸۹.
- ↑ مفید، الارشاد، ۱۴۱۳ق، ج۲، ص۱۵۷.
- ↑ طبری، دلائل الامامة، ۱۴۱۳ق، ص۲۱۶.
- ↑ طبرسی، اعلام الوری، ۱۴۱۷ق، ج۱، ص۴۹۷.
- ↑ اربلی، کشف الغمه، ۱۴۲۱ق، ج۲، ص۸۵۷.
- ↑ طبری، دلائل الإمامة، ۱۴۱۳ق، ص۲۱۵؛ طبرسی، إعلام الورى، ۱۴۱۷ق، ج۱، ص۴۹۸.
- ↑ مجلسی، بحارالانوار، ۱۴۰۳ق، ج۴۶، ص۲۱۲.
- ↑ یعقوبی، تاریخ یعقوبی، ۱۳۷۸ش، ج۲، ص۲۸۹.
- ↑ مفید، الارشاد، ۱۴۱۳ق، ج۲، ص۱۵۸؛ ابن شهرآشوب، مناقب آل ابی طالب(ع)، ۱۳۷۹ق، ج۴، ص۲۱۰.
- ↑ نوبختی، فرق الشیعة، ۱۴۰۴ق، ص۶۱.
- ↑ ابن شهرآشوب، مناقب آل ابی طالب(ع)، ۱۳۷۹ق، ج۴، ص۲۱۰؛ جعفریان، حیات فکری و سیاسی امامان شیعه، ۱۳۸۳ش، ص۲۸۶.
- ↑ جعفریان، حیات فکری و سیاسی امامان شیعه، ۱۳۸۳ش، ص۲۸۶.
- ↑ یعقوبی، تاریخ یعقوبی، ۱۳۷۸ش، ج۲، ص۲۸۹.
- ↑ اخبار الدوله عباسیه، ۱۳۹۱ق، ص۴۱۲.
- ↑ الأمين، السيد محسن، أعيان الشيعة، ج۱، ص۴۱۲.
- ↑ کفعمی، المصباح، ۱۴۱۴ق، ص۶۹۱.
- ↑ طبری، دلائل الامامة، ۱۴۱۳ق، ص۲۱۶؛ ابن شهرآشوب، مناقب آل ابی طالب(ع)، ۱۳۷۹ق، ج۴، ص۲۱۰.
- ↑ شبراوى، الإتحاف بحب الأشراف، ۱۴۲۳ق، ص۲۸۷.
- ↑ نوبختی، فرق الشیعة، ۱۴۰۴ق، ص ۶۱؛ کلینی، الکافی، ۱۳۸۸ق، ج۲، ص۳۷۲؛ مفید، الارشاد، ۱۴۱۳ق، ج۲، ص۱۵۷ و ۱۵۸؛ طبری، دلائل الامامة، ۱۴۱۳ق، ص۲۱۶؛ سبط ابن جوزی، تذکرة الخواص، ۱۳۷۶ش، ص۳۰۶؛ کفعمی، المصباح، ۱۴۱۴ق، ص۶۹۱.
- ↑ شیخ صدوق، من لا يحضره الفقيه، ۱۴۱۳ق، ج۱، ص۱۸۲.
- ↑ مفید، الارشاد، ۱۴۱۳ق، ج۲، ص۱۷۶؛ طبرسی، اعلام الوری، ۱۳۷۷ش، ص۳۷۵.
- ↑ طبرسی، اعلام الوری، ۱۴۱۷ق، ص۴۸۱.
- ↑ طبرسی، اعلام الوری، ۱۴۱۷ق، ص۴۹۸.
- ↑ قمی رازی، کفایة الاثر، ۱۴۰۱ق، ص۱۴۴-۱۴۵.
- ↑ قمی رازی، کفایة الاثر، ۱۴۰۱ق، ص۲۳۷.
- ↑ طبرسی، اعلام الوری، ۱۴۱۷ق، ص۴۹۸.
- ↑ امین، اعیان الشیعه، ۱۴۰۳ق، ج۱، ص۶۵۴.
- ↑ حسینی مازندارانی، العقد المنير، ۱۳۸۲ش، ج۱، ص۷۵.
- ↑ حسینی مازندارانی، العقد المنير، ۱۳۸۲ش، ج۱، ص۷۵.
- ↑ مفید، الارشاد، ۱۴۱۳ق، ج۲، ص۱۵۷.
- ↑ جعفریان، حیات فکری و سیاسی امامان شیعه، ۱۳۸۱ش، ص۲۹۳.
- ↑ «تبیین فقه شیعی توسط امام باقر(ع)»، وبگاه آیین رحمت.
- ↑ مجلسی، بحارالانوار، ج۱۱، ص۸۳
- ↑ دخیل، ائمتنا، ج۱، ص۳۴۷.
- ↑ کلینی، الکافی، ج۶، ص۲۶۶؛ مجلسی، بحارالانوار، ج۴۶، ص۳۵۷.
- ↑ جعفریان، حیات فکری و سیاسی امامان شیعه، ۱۳۸۳ش، ص۲۹۲.
- ↑ «تبیین فقه شیعی توسط امام باقر(ع)»، وبگاه آیین رحمت.
- ↑ حر عاملی، وسائل الشیعه، ج۱۸، ص۳۹.
- ↑ جعفریان، حیات فکری و سیاسی امامان شیعه، ص۲۹۹.
- ↑ ابن ندیم، الفهرست، ص۵۹ ؛ شریف القرشی، حیاة الامام المحمد الباقر، ج۱، ص۱۷۴.
- ↑ گروه مولفان، پیشوایان هدایت، ص۳۲۰.
- ↑ المحدّث النوري، خاتمة مستدرك الوسائل، ج۵، ص۲۲۴. شریف القرشی، حیاة الامام محمد الباقر،ج۱، ص۱۴۰-۱۴۱.
- ↑ طهمزی و رهبری، «نقش امام باقر (ع) و امام صادق (ع) در فرهنگ و تمدن اسلامی»، ص۱۷.
- ↑ کلینی، الکافی، ج۱، ص۸۲.
- ↑ کلینی، الکافی، ج۱، ص۸۸-۸۹.
- ↑ کلینی، الکافی، ج۱، ص۱۸۵.
- ↑ گروه مؤلفان، پیشوایان هدایت، ص۳۴۱-۳۴۷.
- ↑ گروه مؤلفان، پیشوایان هدایت، ص۳۳۰-۳۳۴.
- ↑ کلینی، الکافی، ۱۳۸۸ش، ج۸، ص۳۱۱.
- ↑ مجلسی، بحار الانوار، ج۴۶، ص۳۵۴.
- ↑ ترابی، امام باقر(ع) جلوه امامت در افق دانش، ۱۳۸۷ش، ص۶۳؛ رفیعی، تاریخ تحلیلی پیشوایان، ۱۳۸۳ش، ص۱۴۰.
- ↑ قرشی، حیاة الامام محمد الباقر، ۱۴۲۹ق، جلد۲، ص۱۹۵-۳۴۰
- ↑ عطاردی، مسندالامام الباقر، ۱۳۸۱ش، جلد۶، ص۲۹۲-۵۶۰
- ↑ کشی، رجال الکشی، ۱۴۰۹ق، ص۲۳۸.
- ↑ کشی، رجال الکشی، ۱۴۰۹ق، ص۲۳۸؛ ابن شهرآشوب، مناقب آل ابی طالب(ع)، ۱۳۷۹ق، ج۴، ص۲۱۱.
- ↑ ترابی، امام باقر(ع) جلوه امامت در افق دانش، ۱۳۸۷ش، ص۶۴؛ رفیعی، تاریخ تحلیلی پیشوایان، ۱۳۸۳ش، ص۱۴۰.
- ↑ نگاه کنید به جعفریان، حیات فکری و سیاسی امامان شیعه، ۱۳۸۳ش، ص۲۸۸-۲۹۲.
- ↑ ابن عساکر، تاریخ دمشق، ۱۴۱۵ق، ج۵۴، ص۲۷۸.
- ↑ ذهبی، سیر أعلام النبلاء، ۱۴۰۵ق، ج۴، ص۴۰۲.
- ↑ ذهبی، سیر أعلام النبلاء، ۱۴۰۵ق، ج۱۳، ص۱۲۰.
- ↑ ابن حجر، الصواعق المحرقه، مکتبة القاهره، ص۲۰۱.
- ↑ «کتابشناسی آثار منتشر شده درباره امام محمد باقر(ع) در قم»، خبرگزاری کتاب ایران.
- ↑ «معرفی پنج کتاب با موضوع امام باقر(ع)»، وبگاه مشرق نیوز.
- ↑ «فیلم سینمایی امام باقر(ع)»، وبگاه تبیان.
- ↑ نگاه کنید به «کارتون زیبای امام محمد باقر(ع)»، وبگاه چندرسانهای راسخون؛ «انیمیشین زیبا و دیدنی در مورد سیره و زندگی امام محمد باقر(ع)»، وبگاه آپارات.
منابع
- «کتابشناسی آثار منتشر شده درباره امام محمد باقر(ع) در قم»، خبرگزاری کتاب ایران، درج مطلب: ۳۱ فروردین ۱۳۹۴ش، بازدید ۲۶ تیر ۱۴۰۰ش.
- «فیلم سینمایی امام باقر(ع)»، وبگاه تبیان، بازدید ۲۶ تیر ۱۴۰۰ش.
- «انیمیشین زیبا و دیدنی در مورد سیره و زندگی امام محمد باقر(ع)»، وبگاه آپارات، بازدید ۲۶ تیر ۱۴۰۰ش.
- ابن اثیر، عزالدین، الکامل فی التاریخ، بیروت، دار صادر، ۱۴۰۲ق/۱۹۸۲م.
- ابن حجر هیتمی، احمد بن محمد، الصواعق المحرقه، قاهره، مکتبة القاهره، بیتا.
- ابن شهرآشوب، محمد بن علی، مناقب آل ابی طالب(ع)، قم، علامه، چاپ اول، ۱۳۷۹ق.
- ابن طولون، شمسالدين محمد، الأئمة الاثنا عشر، منشورات رضی، قم، بیتا.
- ابن عساکر، علی بن حسن، تاریخ دمشق، تحقیق عمرو بن غرامة العمروی، بیروت، دارالفکر، ۱۴۱۵ق-۱۹۹۵م.
- https://farsi.khamenei.ir/speech-content?id=48287
- ابن ندیم، محمد، الفهرست، ترجمه محمدرضا تجدد، تهران، چاپخانه سپهر، چاپ سوم، ۱۳۶۶ش.
- اخبار الدوله عباسیه، تحقیق عبدالعزیز الدوری و عبدالجبار المطلبی، بیروت، دارالطلیعه، ۱۳۹۱ق.
- امین، سید محسن، أعیان الشیعه، تحقیق سید حسن امین، بیروت، دار التعارف للمطبوعات، ۱۴۰۳ق.
- ترابی، احمد، امام باقر(ع) جلوه امامت در افق دانش، تحقیق بنیاد پژوهشهای اسلامی آستان قدس، مشهد، آستان قدس رضوی، ۱۳۸۷ش.
- جعفریان، رسول، حیات فکری و سیاسی امامان شیعه، قم، انتشارات انصاریان، چاپ هفتم، ۱۳۸۳ش.
- حر عاملی، محمد بن حسن، وسائل الشیعه الی تحصیل مسائل الشریعة، بیروت، دار احیاء التراث العربی، بیتا.
- حسینی مازندرانی، سید موسی، العقد المنير في تحقيق ما يتعلق بالدراهم والدنانير، طهران، مکتبة الصدوق، ۱۳۸۲ش.
- دخیل، علی محمد علی، ائمتنا سیرة الائمة الاثنی عشر، قم، موسسةدار الکتب الاسلامی، الثالثة، ۱۴۲۹ق/۲۰۰۸م.
- ذهبی، محمد بن احمد، سیر أعلام النبلاء، تحقیق زیر نظر شعیب الارناووط، بیروت، موسسه الرساله، چاپ سوم، ۱۴۰۵ق.
- رفیعی، علی، تاریخ تحلیلی پیشوایان، تهران، نشر تحسین، ۱۳۸۳ش.
- سبط ابن جوزی، یوسف بن قزاوغلی، تذکرة الخواص، قم، الشریف الرضی، ۱۳۷۶ش.
- شبراوی، جمال الدین، الإتحاف بحب الأشراف، قم، دارالکتب، ۱۴۲۳ق.
- شریف القرشی، باقر، حیاة الامام محمد الباقر، قم، دار الکتب العلمیة، ۱۳۹۷ق.
- شیخ صدوق، محمد بن علی، من لایحضره الفقیه، مصحح علی اکبر غفاری، قم، دفتر انتشارات اسلامی، چاپ دوم، ۱۴۱۳ق.
- طبرسی، ابی منصور احمد بن علی، الاحتجاج، مشهد، نشر المصطفی، ۱۴۰۳ق.
- طبرسی، فضل بن حسن، إعلام الورى بأعلام الهدى، قم، آل البیت، چاپ اول، ۱۴۱۷ق.
- طبرسی، فضل بن حسن، اعلام الوری باعلام الهدی، ترجمه عزیزالله عطاردی، تهران، کتابفروشی اسلامیه، چاپ دوم، ۱۳۷۷ش.
- طبری، محمد بن جریر، دلائل الامامة، قم، موسسة البعثة، ۱۴۱۳ق.
- طوسی، ابی جعفر محمد بن الحسن، اختیار معرفة الرجال، تصحیح حسن المصطفوی، مشهد، انتشارات دانشگاه مشهد، ۱۳۴۸ش.
- طهمزی، ایوب و رهبری، عباس، «نقش امام باقر (ع) و امام صادق (ع) در فرهنگ و تمدن اسلامی»، در مجله مطالعات تاریخ و تمدن ایران و اسلام، شماره ۴، زمستان ۱۳۹۶ش.
- عطاردی، عزیزالله، مسند الامام الباقر علیه السلام، تهران، انتشارات عطارد، ۱۳۸۱ش.
- قرشی، باقر شریف، حیاة الامام محمد الباقر علیه السلام، نشر مهر دلدار، ۱۴۲۹ق.
- قمی رازی، ابی القاسم علی بن محمد، کفایة الاثر فی النص علی الائمة اثنی عشر، قم، مطبعة الخیام، ۱۴۰۱ق.
- کفعمی، تقی الدین ابراهیم بن علی، المصباح، بیروت، موسسة الاعلمی للمطبوعات، الاولی، ۱۴۱۴ق/۱۹۹۴م.
- کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی، تحقیق علی اکبرغفاری، تهران، دارالکتب الاسلامیة، الثالثة، ۱۳۸۸ق.
- گروه مولفان، پیشوایان هدایت شکافنده علوم حضرت امام باقر (ع)، مترجم: کاظم حاتمی طبری، قم، مجمع جهانی اهل بیت، اول، ۱۳۸۵ش.
- مجلسی، محمدباقر، بحار الانوار، بیروت، دار احیاء التراث العربی، ۱۴۰۳ق.
- مجلسی، محمدباقر، جلاء العیون، قم، سرور، ۱۳۸۲ش.
- مفید، محمد بن محمد، الارشاد فی معرفة حجج الله علی العباد، قم، کنگره شیخ مفید، چاپ اول، ۱۴۱۳ق.
- نوبختی، حسن بن موسی، فرق الشیعه، بیروت، دار الاضواء، ۱۴۰۴ق.
- یعقوبی، ابن واضح، تاریخ یعقوبی، ترجمه محمدابراهیم آیتی، تهران، انتشارات علمی و فرهنگی، ۱۳۷۸ش.
- «تبیین فقه شیعی توسط امام باقر(ع)»، وبگاه آیین رحمت.
- «کارتون زیبای امام محمد باقر(ع)»، وبگاه چندرسانهای راسخون، بازدید ۲۶ تیر ۱۴۰۰ش.
- «معرفی پنج کتاب با موضوع امام باقر(ع)»، وبگاه مشرق نیوز، درج مطلب: ۲۸ اسفند ۱۳۹۶ش، بازدید ۲۶ تیر ۱۴۰۰ش.
| پیشین: امام سجاد |
امام پنجم شیعیان دوازدهامامی ۹۵-۱۱۴ هجری قمری |
پسین: امام جعفر صادق |
پیوند به بیرون
- «الباقر، امام محمد بن علی(ع)» در دانشنامه جهان اسلام.
- «امام باقر(ع)»، پایگاه اطلاعرسانی حوزه.
- امام باقر به روایت اهل سنت، محمدمحسن طبسی.
برگرفته از ویکی شیعه
