فضایل امام علی علیه السلام
فضایل امام علی علیه السلام صفات و ویژگی‌های امیرالمومنین علی علیه السلام ، نخستین امام شیعیان است که در آیات قرآن، روایات و حوادث تاریخی به آنها اشاره شده است. از پیامبر اسلام صلی الله علیه و آله نقل شده، فضائل امام علی علیه السلام قابل شمارش نیستند و بر پایه روایتی دیگر از آن حضرت بازگو کردن، نوشتن، نگاه کردن و گوش دادن به فضائل حضرت علی علیه السلام ، نوعی عبادت است و باعث آمرزش گناهان می‌شود.
فضائل امام علی علیه السلام دو دسته‌اند: فضائل اختصاصی و فضائل مشترک با دیگر اهل‌بیت علیهم السلام : آیه ولایت، آیه شِراء، آیه انفاق، حدیث غدیر، حدیث طیر مشوی، حدیث منزلت و خاتم‌بخشی از فضائل اختصاصی او به‌شمار می‌آیند. آیه تطهیر، آیه اهل‌الذکر، آیه مَوَدّت و حدیث ثقلین هم از فضایل مشترک او با دیگر اهل‌بیت علیهم السلام شمرده شده است.
در دوره بنی‌امیه از نشر فضائل امام علی علیه السلام جلوگیری شد. در این دوره کسانی که فضایل او را نقل می‌کردند، کشته یا زندانی می‌شدند. همچنین به‌دستور معاویه کسانی که در مقابل فضائل امام علی علیه السلام ، برای خلفای سه‌گانه فضیلت جعل می‌کردند، تشویق می‌شدند. برخی همچون ابن‌تیمیه پیشوای سلفیه و شاگردانش ابن‌کثیر دمشقی و ابن‌قیم جوزی، تعدادی از آیات و احادیث در فضیلت امام علی علیه السلام را مخدوش یا مجعول دانسته‌اند.
باوجود تلاش‌های مخالفان در جلوگیری از نشر فضائل امام علی علیه السلام ، در جوامع حدیثی شیعه و سنی فضایل بسیاری از علی بن ابیطالب علیه السلام نقل شده و عالمانِ دو مذهب، کتاب‌هایی مستقل هم درباره فضائل او نوشته‌اند. فضائل امیرالمؤمنین ابن‌حنبل، خصائص امیرالمؤمنین نسائی و عُمْدَةُ عُیونِ صِحاحِ الاخبار فی مَناقبِ إمامِ الاَبرار ابن‌بطریق از جمله آنها است.
چیستی، اهمیت و دسته‌بندی
منظور از فضایل، صفات و ویژگی‌هایی است که سبب برتری فرد یا گروهی بر دیگران می‌شود؛[۱] بنابراین «فضایل امام علی علیه السلام » مجموعه‌ای از صفات و ویژگی‌های حضرت علی علیه السلام نخستین امام شیعیان است که در آیات، روایات و نقل‌های تاریخی به آنها اشاره شده و سبب برتری او بر دیگران است. در کتاب‌های کلامی شیعه، از فضائل علی علیه السلام برای اثبات امامت و برتری او برای خلافت هم استفاده شده است.[۲] از پیامبر صلی الله علیه و آله نقل شده است فضایل امام علی آن‌چنان بسیارند که قابل شمارش نیستند.[۳] اهل‌سنت نیز به این مطلب اذعان کرده‌اند؛ برای مثال از احمد بن حنبل پیشوای مذهب حنبلی، نقل شده است آن مقدار که برای علی بن ابیطالب فضایل آمده، برای هیچ‌یک از صحابه نقل نشده است.[۴]
فضایل امام علی علیه السلام دو دسته‌اند:
- فضایل اختصاصی یا خصائص علی علیه السلام : فضایلی که مخصوص او است، مانند خوابیدن او در بستر پیامبر صلی الله علیه و آله در لیلة المبیت و نزول آیه شراء درباره آن.
- فضایل مشترک: فضایلی که پنج‌تنیا دیگر معصومان نیز دارند، مانند حدیث ثقلین که دیگر اهل‌بیت را نیز دربرمی‌گیرد و حدیث کسا که به پنج‌تن اختصاص دارد.
بر پایه روایتی که ابن شاذان قمی از پیامبر صلی الله علیه و آله نقل کرده، کسی که فضلیتی از امام علی علیه السلام را بنویسد، تا زمانی که از آن نوشته اثری باشد، ملائکه برای او استغفار می‌کنند. همچنین کسی که به فضلیتی از او گوش بدهد، گناهانی که با گوش انجام داده و کسی که به فضلیتی از او نگاه کند، گناهانی که با چشم انجام داده، بخشیده می‌شوند.[۵]
فضایل قرآنی
فضایل قرآنی، آیاتی از قرآن هستند که درباره امام علی علیه السلام نازل شده‌اند یا امام علی علیه السلام مصداق آنها معرفی شده است. از ابن‌عباس نقل شده است آن مقدار از قرآن كه درباره على علیه السلام نازل شده، درباره هیچ‌كس نازل نشده است.[۶] همچنین ابن‌عباس از رسول خدا صلی الله علیه و آله نقل کرده خدا آیه‌ای را نازل نکرد که در آن «یا أیها الذین آمنوا» باشد، مگر آنکه علی در رأس مؤمنان و امیر آنان است.[۷] او نزول بیش از ۳۰۰ آیه را در مدح علی علیه السلام دانسته است.[۸] به گفته سید مرتضی عسکری (درگذشت ۱۳۸۶ش) سیره‌نگار شیعه، دلیل اینکه با وجود این همه فضایل قرآنی، اما به نام حضرت علی در قرآن تصریح نشده این است که قرآن توسط حاکمان ستمگر و کسانی که آن را تیرباران کردند از تحریف محفوظ بماند چرا که ذکر جزییات در تورات و انجیل از اسباب مهم در تحریف‌های این دو کتاب است.[۹] برخی از فضایل قرآنی امام علی علیه السلام عبارت‌اند از:
- آیه ولایت: آیه۵۵ سوره مائده که می‌گوید خدا، پیامبر صلی الله علیه و آله و کسانی که نماز را برپا می‌دارند و در حال رکوع زکات می‌دهند، بر مردم ولایت دارند.[۱۰] مفسران شیعه و سنی، شأن نزول این آیه را ماجرای خاتم‌بخشی حضرت علی علیه السلام دانسته‌اند که در حال رکوع، انگشتر خود را به فقیر بخشید.[۱۱]
- آیه شراء: آیه ۲۰۷ سوره بقره، کسانی را ستوده است که حاضرند جان خود را در ازای به‌دست‌آوردن رضایت خداوند فدا کنند.[۱۲]به‌گفته ابن‌ابی‌الحدید عالم معتزلی، همه مفسران بر این باورند که این آیه در فضیلت امام علی علیه السلام نازل شده است.[۱۳] علامه طباطبایی نوشته است: که طبق روایات این آیه درباره ماجرای لیلة المَبیت نازل شده است.[۱۴] در لیلة المبیت مشرکان قصد داشتند به خانه پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله در مکه حمله کنند و او را به قتل برسانند. در این شب، امام علی علیه السلام برای حفظ جان پیامبر در بستر او خوابید.[۱۵]
- آیه تبلیغ: آیه ۶۷ سوره مائده است که براساس آن، پیامبر اسلام صلی الله علیه و آله موظف شد پیامی را به مردم ابلاغ کند که اگر در رساندن آن کوتاهی کند، رسالت پیامبریِ خود را به‌انجام نرسانده است.[۱۶] به‌گفته مفسران شیعه و سنی، آیه تبلیغ پس از بازگشت پیامبر از حَجّة‌ُالوداع در غدیر خم نازل شده است.[۱۷] در روایات، شأن نزول آیه تبلیغ واقعه غدیر و اعلام جانشینی حضرت علی دانسته شده است.[۱۸]
- آیه اِکمال: آیه ۳ سوره مائده است که از کامل‌شدن دین اسلام سخن می‌گوید.[۱۹] به‌گفته ناصر مکارم شیرازی، مفسر شیعه، در تفاسیر شیعه منظور از کامل‌شدن دین، اعلام ولایت و خلافت امام علی علیه السلام بر مسلمانان دانسته شده و روایات هم آن را تأیید می‌کند.[۲۰] عالمان شیعه بر این باورند که آیه اکمال درباره واقعه غدیر نازل شده است.[۲۱]
- آیه صادقین: آیه ۱۱۹ سوره توبه است که به مؤمنان دستور می‌دهد همراه صادقین باشند و از آنان پیروی کنند.[۲۲] در روایات شیعه، صادقین به اهل‌بیت علیهم السلام تفسیر شده است.[۲۳] محقق طوسی این آیه را از دلایل امامت علی علیه السلام دانسته است.[۲۴]
- آیه خیر البریه: آیه هفتم سوره بینه است که کسانی را که ایمان آورده و عمل صالح انجام داده‌اند، برترین آفریدگان معرفی می‌کند.[۲۵] براساس روایاتِ شیعه و سنی، این گروه امام علی علیه السلام و شیعیان او هستند.[۲۶]
- آیه صالح‌المؤمنین: آیه ۴ سوره تحریم است که در آن خدا علی علیه السلام ، جبرئیل و دیگر فرشتگان را، پشتیبان پیامبر اسلام صلی الله علیه و آله قرار داده است. در تفاسیر با استناد به روایاتی از طریق فریقین،[۲۷] تنها مصداق صالح‌المومنین امام علی علیه السلام معرفی شده است.[۲۸]
- آیه انفاق: آیه ۲۷۴ سوره بقره است. این آیه پاداش کسانی را که در شب و روز، و نهان و آشکارا، انفاق می‌کنند، نزد پروردگارشان دانسته است.[۲۹] به‌گفته مفسران، این آیه درباره على علیه السلام نازل شده که چهار درهم داشت و یكى را در شب انفاق كرد، یكى را در روز، یكى را در نهان و یكى را آشكارا.[۳۰]
- آیه نجوا: آیه ۱۲ سوره مجادله است که به مسلمانان ثروتمند دستور می‌دهد قبل از نجوا (گفتگوی سرّی) با پیامبر اسلام صلی الله علیه و آله ، باید صدقه بدهند.[۳۱] به‌گفته طبرسی بیشتر مفسران شیعه وسنی امام علی علیه السلام را تنها کسی دانسته اند که به این آیه عمل کرده است.[۳۲]
- آیه وُدّ: آیه ۹۶ سوره مریم است که طبق آن خداوند محبت مؤمنان را در دل دیگران قرار می‌دهد.[۳۳] برپایه برخی روایات، پیامبر صلی الله علیه و آله از علی خواست بگوید؛ خدایا محبت من را در دل مؤمنان قرار بده. بعد از این درخواست، آیه وُدّ نازل شد.[۳۴]
- آیه مباهله: آیه ۶۱ سوره آل‌عمران است که ماجرای مباهله پیامبر صلی الله علیه و آله با مسیحیان نجران را بیان می‌کند. بنابر تفاسیر، امام علی علیه السلام در این آیه به‌منزله نَفْس و جان پیامبر صلی الله علیه و آله معرفی شده است.[۳۵]
- آیه تطهیر: بخشی از آیه۳۳ سوره احزاب است که در آن از اراده خداوند بر پاکی اهل بیت علیهم السلام از رجس و پلیدی سخن آمده است. مفسران شیعه معتقدند این آیه در خصوص اصحاب کساء نازل شده است.[۳۶]
- آیه اولی‌الامر: آیه ۵۹ سوره نساء است که مؤمنان را به اطاعت از خدا و رسول خدا صلی الله علیه و آله و اولی‌الامر دستور می‌دهد.[۳۷] از نظر مفسران شیعه و سنی آیه مذکور بر عصمت اولی الامر دلالت دارد.[۳۸] در روایات منظور از اولی‌الامر امامان شیعه معرفی شده است.[۳۹]
- آیه مودت: آیه ۲۳ سوره شوری است. در این آیه، مودت و محبتِ «اَلْقُرْبیٰ» به‌عنوان مزد رسالت پیامبر بر مسلمانان واجب شده است.[۴۰] از ابن‌عباس نقل شده که پیامبر منظور از القربی را علی، فاطمه، حسن و حسین دانسته است.[۴۱]
- آیه اطعام: این آیه نیکوکاران را کسانی معرفی می‌کند که با آنکه خودشان به غذا نیاز دارند آن را به‌خاطر خدا به مسکین، یتیمو اسیر می‌دهند.[۴۲] بنابر روایات این آیه، درباره بخشش امام علی علیه السلام و حضرت زهراسلام الله علیها نازل شد.[۴۳] طبق احادیث، حضرت علی علیه السلام ، فاطمه سلام الله علیها به‌خاطر شفای حسنین علیهما السلام سه روز روزه گرفتند و هر سه روز هنگام افطار با اینکه خود گرسنه بودند، غذایشان را به مسکین و یتیم و اسیر بخشیدند.[۴۴]
- آیه اهل‌الذکر: آیه ۴۳ سوره نحل و ۷ سوره انبیاء است که بر پرسیدن سؤال از اهل ذکر تأکید می‌کند.[۴۵] بر پایه برخی روایات، اهل ذکر منحصر در اهل‌بیت پیامبر است.[۴۶]
- آیه نصر: آیه ۶۲ سوره انفال است. به نظر آیت‌الله مکارم شیرازی، هر مؤمنی که رسول اکرم صلی الله علیه و آله را یاری کرده، مشمول این آیه است ولی تردیدی نیست که مصداق أکمل و فرد شاخص مؤمنان در این آیه، حضرت علی علیه السلام است. [۴۷] او در کتاب آیات ولایت در قرآن تصریح کرده است که آیه نصر، یكى از آیات فضیلت امیرالمؤمنین علیه السلام است.[۴۸]
- صراط مستقیم: در روایات متعددی علی علیه السلام و ولایت امام علی علیه السلام همان صراط مستقیم در قرآن معرفی شده است.[۴۹]
فضایل روایی
خوشنویسی حدیث «ذِکرُ علی عبادة» اثر رضا بدرالسماء
فضایل روایی، احادیثی از پیامبر صلی الله علیه و آله است که مدح یا فضلیتی برای امام علی علیه السلام بیان می‌کنند. برخی از این احادیث عبارت‌اند از:
- حدیث غدیر: خِطابه‌ای است از پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله در غدیر خم که علی علیه السلام را مولای مسلمانان معرفی می‌کند. این حدیث در منابع شیعه و سنی نقل شده[۵۰] و از دلایل شیعیان برای اثبات امامت و خلافت حضرت علی علیه السلام به‌شمار می‌آید.[۵۱]
- حدیث منزلت: روایتی است که جایگاه امام علی علیه السلام را نسبت به پیامبر اسلام صلی الله علیه و آله ، همانند جایگاه هارون نسبت به حضرت موسی معرفی می‌کند.[۵۲]
- حدیث مدینة العلم: حدیثی از پیامبر اسلام صلی الله علیه و آله که در آن خود را شهر علم و علی علیه السلام را دروازه آن معرفی کرده است.[۵۳] کتاب الغدیر ۲۱ تن از محدثان سنی را نام برده که این حدیث را حدیث حسن یا حدیث صحیح دانسته‌اند.[۵۴]
- حدیث یوم الدار: روایتی از پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله است که در آن از خویشاوندان خود خواست تا دعوتش را بپذیرند و ضمن آن به وصایت و خلافت علی بن ابیطالب علیه السلام تصریح کرد.[۵۵] متکلمان شیعه برای اثبات امامت حضرت علی علیه السلام به این حدیث استناد کرده‌اند.[۵۶]
- حدیث وصایت: حدیثی از پیامبر اسلام صلی الله علیه و آله است که در آن امام علی علیه السلام به عنوان وصی و جانشین پیامبر معرفی شده است.[۵۷] شیعیان برای اثبات امامت امام علی علیه السلام به آن استناد می‌کنند.[۵۸]
- حدیث ولایت: حدیثی از پیامبر صلی الله علیه و آله است که حضرت علی را پس از خود ولیِّ مؤمنان معرفی می‌کند. این حدیث با عبارت‌های مختلفی در منابع شیعه و سنی نقل شده است.[۵۹] شیعیان کلمه «ولیّ» را که در «عَلِیٌّ وَلِیُّ کُلِّ مُؤْمِنٍ مِنْ بَعْدِی»[۶۰] به‌کار رفته، به‌معنای امام و سرپرست می‌دانند و بدین وسیله امامت و ولایت حضرت علی علیه السلام را اثبات می‌کنند.[۶۱]
- حدیث طیر: روایتی در فضیلت حضرت علی علیه السلام است که بنابر محتوای آن، پیامبر صلی الله علیه و آله قصد خوردن گوشت پرندهای بریان را داشت و از خدا خواست با بهترینِ خلق هم‌غذا شود و با حضرت علی علیه السلام هم‌غذا شد.[۶۲] این روایت در منابع شیعه و اهل‌سنت آمده است.[۶۳]
- حدیث رایَت: حدیثی مشهور است از حضرت محمد صلی الله علیه و آله درباره امام علی علیه السلام در غزوه خیبر که در آن آمده است: «فردا پرچم را به مردی خواهم داد که خداوند قلعه خیبر را به دست او فتح می کند، خدا و رسول را دوست دارد و خدا و رسول هم او را دوست دارند.[۶۴]
- حدیث ثقلین: حدیث مشهوری از پیامبر صلی الله علیه و آله درباره جایگاه قرآن و اهل‌بیت است. در این حدیث آمده است: «من در میان شما دو چیز سنگین (گرانسنگ و گرانبها) باقی می‌گذارم که اگر آنها را دستاویز قرار دهید، هرگز گمراه نخواهید شد: کتاب خدا و عترتم که اهل‌بیتم هستند.»[۶۵] این حدیث در منابع شیعه و سنی نقل شده است.[۶۶]
- حدیث کساء: حدیثی است در فضیلت پنج تن. طبق این حدیث که در منابع شیعه[۶۷]و سنی[۶۸] آمده است، پیامبر اسلام صلی الله علیه و آله خاندانش را با پارچه‌ای پشمین (کِساء) پوشاند و دعا کرد: «خدایا اینان اهل‌بیت من هستند. پلیدی را از آنها دور کن و آنها را پاک گردان.»[۶۹]
- حدیث سفینه: حدیثی مشهور از پیامبر اسلام صلی الله علیه و آله است که در آن اهل بیتِ علیهم السلام خود را به کشتی نوح تشبیه کرده است که هر کس داخل آن شد، نجات می‌یابد و هر کس از آن جا ماند، غرق می‌شود.[۷۰] این حدیث در منابع شیعه و سنی نقل شده است.[۷۱]
- حدیث شجره: پیامبر صلی الله علیه و آله فرمود: من و علی از یک درخت خلق شده‌ایم و سایر مردم از درخت‌های مختلف[۷۲] برخی مفسران آفرینش پیامبر صلی الله علیه و آله و امام علی علیه السلام را از یک منشأ، دلیلی بر مساوی‌بودن آن دو در وجوب اطاعت و ولایت دانسته‌اند.[۷۳]
- حدیث لوح: از احادیث منقول از پیامبر اسلام صلی الله علیه و آله برای اثبات امامت ائمه دوازده‌گانه است که در آن نام جانشینان رسول خدا صلی الله علیه و آله ، از امام اول امام علی علیه السلام تا امام دوازدهم امام مهدی عجل الله تعالی ذکر شده است.[۷۴]
- حدیث علی مَع الحَق: از احادیث مشهور پیامبر است که على علیه السلام را معیار حق معرفی می‌کند. یکی از نقل‌های آن این‌گونه است: «على با حق است و حق با على و این دو هرگز از یكدیگر جدا نمی‌شوند تاکنار حوض کوثر بر من وارد شوند.»[۷۵]
- حدیث تشبیه: حدیثی است که در آن پیامبر صلی الله علیه و آله على علیه السلام را به دیگر پیامبران تشبیه كرده است. این حدیث در منابع شیعه[۷۶] و سنی[۷۷] نقل شده است.
- لا فَتَى إِلّا عَلِی: این حدیث به‌معنای این است که جوانمردی جز علی وجود ندارد. برپایه منابع حدیثی و تاریخی، این حدیث را جبرئیل به‌علت فداکاری و شجاعت امام علی علیه السلام در جنگ اُحُد بیان کرده است.[۷۸] این حدیث در منابع شیعه و سنی نقل شده است.[۷۹]
- حدیث قسیم النار و الجنة: روایتی است از پیامبر اسلام صلی الله علیه و آله که علی را تقسیم‌کننده بهشت و جهنم معرفی می‌کند.[۸۰] این حدیث در منابع شیعه[۸۱] و اهل‌سنت[۸۲] به‌صورت‌های مختلف و از راویان متعدد نقل شده است.
- حدیث خاصِف النَعل گفتاری از پیامبر اسلام صلی الله علیه و آله در بیان جایگاه و فضایل امام علی علیه السلام است که امام را به‌جهت آنکه در آن لحظه مشغول پینه‌زدن کفش پیامبر صلی الله علیه و آله بود، با لقب خاصف النعل خطاب قرار داد.[۸۳]
روایات دیگری هم از پیامبر درباره فضایل امام علی علیه السلام نقل شده است؛ ازجمله «ضربت علی در جنگ خندق از عبادت جن و انس برتر است»؛[۸۴] «هر کس علی را سب کند، مرا لعن کرده است»؛[۸۵] «هر کس علی را اذیت کند، مرا اذیت کرده است»؛[۸۶] «با دوستی علی است که مؤمن از منافق شناخته می‌شود»؛[۸۷] «علی از من و من از علی‌ام»؛[۸۸] «یاد علی عبادت است»؛[۸۹] «نگاه به علی عبادت است»؛[۹۰] همچنین استفاده پیامبر اسلام صلی الله علیه و آله از القابی مانند صِدِّیق اکبر،[۹۱] فاروق اعظم[۹۲] و ابوتراب[۹۳] درباره امام علی علیه السلام از فضایل آن حضرت به‌شمار آمده است.
دیگر ویژگی‌ها و امتیازات حضرت علی علیه السلام
برخی از رویدادها و امتیازاتی که به عنوان فضائل امام علی علیه السلام شمرده شده‌اند، عبارتند از:
- ازدواج با حضرت زهرا: از فضایل اختصاصی امام علی علیه السلام را ازدواجش با دختر پیامبر دانسته‌اند که به‌دستور خدا انجام شد.[۹۴] گفته‌اند اگر علی علیه السلام نبود، برای فاطمه سلام الله علیها همتایی وجود نداشت.[۹۵]
- مولود کعبه: مولود کعبه به‌معنای زاده‌شده در کعبه، به ماجرای تولد امام علی علیه السلام در کعبه اشاره دارد که از فضایل اختصاصی او به‌شمار می‌رود.[۹۶]
- لقب امیرالمؤمنین: به‌معنای امیر، فرمانده و رهبر مسلمانان، لقبی است که به‌اعتقاد شیعیان به حضرت علی علیه السلام اختصاص دارد. به‌باور شیعیان، این لقب نخستین بار در زمان پیامبر اکرم برای علی بن ابیطالب به‌کار رفته است[۹۷] سید ابن طاووس، محدث شیعه در قرن هفتم، در کتاب الیقین باختصاص مولانا علی بإمرة المؤمنین، با اتکا به ۲۲۰ حدیث از منابع اهل‌سنت، لقب امیرالمؤمنین را مختص امام علی علیه السلام دانسته است.[۹۸]
- سدّالاَبواب: به‌معنای مسدودکردن درها، به واقعه‌ای اشاره دارد که طی آن، پیامبر اسلام به‌فرمان خدا دستور داد جز درِ خانه امام علی علیه السلام ، درِ همه خانه‌هایی که به مسجدالنبیباز می‌شدند، مسدود شود.[۹۹]
- برادری با پیامبر صلی الله علیه و آله : پیامبر صلی الله علیه و آله پیش از هجرت به مدینه، میان مهاجران، عقد اخوت برقرار کرد. همچنین در مدینه میان مهاجران و انصار عقد اخوت بست و هر دو بار میان خودش و امام علی علیه السلام عقد اخوت برقرار کرد و علی را برادر خود خواند.[۱۰۰]
- اولین مسلمان: براساس اعتقاد شیعه و برخی از دانشمندان اهل‌سنت، امام علی علیه السلام ، اولین مردی است که به پیامبر صلی الله علیه و آله ایمان آورد.[۱۰۱]
- ابلاغ آیات برائت: به‌گزارش تفسیر نمونه تقریباً تمام مفسران و مورخان اتفاق‌نظر دارند هنگامی که آیات نخستین سوره توبه نازل شد و پیمان‌هایی را که مشرکان با پیامبر اسلام صلی الله علیه و آله داشتند، لغو کرد، پیامبر صلی الله علیه و آله نخست ابلاغ این فرمان را برعهده ابوبکر گذاشت تا هنگام حج در مکه برای عموم مردم بخواند؛ اما سپس آن را از او گرفت و به علی علیه السلام داد و حضرت علی علیه السلام در مراسم حج به مردم ابلاغ کرد.[۱۰۲] این واقعه در منابع اهل سنت نقل شده است.[۱۰۳]
- خاتم‌بخشی: منظور از خاتم‌بخشی، ماجرایی است که در آن امام علی علیه السلام در رکوع نماز، انگشتر خود را به فقیر بخشید. این واقعه در کتب روایی شیعه و سنی نقل شده است.[۱۰۴]
- ردّ الشمس: در این واقعه، به‌دعای پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله ، خورشید که در حال غروب بود، به عقب بازگشت تا حضرت علی علیه السلام نماز عصرش را بخواند.[۱۰۵] همچنین بنا به نقل شیخ مفید، در زمان حضرت علی علیه السلام ، در یکی از جنگ‌ها تعدادی از لشکریان نماز عصرشان را نخوانده بودند که با دعای حضرت علی علیه السلام خورشید برگشت.[۱۰۶]
جلوگیری از نشر فضایل علی علیه السلام
بنابر گزارش‌های تاریخی، در دوره بنی‌امیه به‌دستور معاویه از نقل و نشر فضایل امام علی علیه السلام جلوگیری شد: به‌گفته على بن محمد مدائنى مورخ قرن سوم، معاویه به كارگزارانش نوشته بود که هركس چیزى در فضیلت امام علی علیه السلام و خاندانش نقل کند، حرمتى براى جان و مالش نیست.[۱۰۷] همچنین روایت‌کردن از وی، یادکردن از او به نیکی و نام‌گذاری فرزندان به‌نام علی ممنوع شده بود.[۱۰۸] معاویه امام علی را سَبّ (ناسزاگویی) می‌کرد و می‌گفت: دست از این کار برنمی‌دارم تا کسی فضیلتى را از او یاد نكند.[۱۰۹] به‌دستور او سَبّ علی بر منابر آغاز شد[۱۱۰] و تا دوره عمر بن عبدالعزیز حدود ۶۰ سال ادامه داشت.[۱۱۱] به گفته علامه حلی (۶۴۸-۷۲۶ق) در کتاب کشف الیقین دوستان امام علی علیه السلام از ترس و دشمنان او از روی حسادت فضایل آن حضرت را نشر نمی‌دادند با این حال شرق و غرب از فضائل او پر شده بود.[۱۱۲] به‌گفته محمدجواد مَغنیه، امویان كسانى را كه فضیلت یا حدیثى از امام على علیه السلام نقل می‌كردند، شكنجه می‌دادند. آنان شاگردان و خواص امام علی علیه السلام همچون میثم تمار، عَمرو بن حَمِق خُزاعی، رشید هجری، حُجر بن عُدَى و كمیل بن زیاد را كشتند تا كسى به‌وسیله آنها به اخبار و آثار حضرت على علیه السلام آگاه نشود.[۱۱۳] همچنین به‌گزارش شیخ محمد ابوزهره، عالم اهل سنت ، حكومت اموى تأثیرى جدى در پنهان‌ماندن بسیارى از آثار على علیه السلام داشته است و به همین علت احادیث اندکی از وی در منابع اهل‌سنت نقل شده است.[۱۱۴]
سید علی شهرستانی در کتاب «منعُ تدوینِ الحدیث»، نوشته است: بیشتر نویسندگان شیعه معتقدند یکی از عوامل منع حدیث جلوگیری از نشر فضایل امام علی علیه السلام بوده است؛[۱۱۵] چراکه در احادیث پیامبر درباره اهل‌بیت، برتری اهل‌بیت علیه السلام و شایستگی آنان برای خلافت بیان شده بود و این با منافع حکومت بنی‌امیه در تضاد بود.[۱۱۶]
جعل فضایل حضرت علی علیه السلام برای دیگران
چنان‌که ابن‌ابی‌الحدید از ابوجعفر اِسکافی متکلم معتزلی قرن سوم قمری نقل کرده، معاویه گروهی از صحابه و تابعین را مأمور کرده بود که احادیثی در نکوهش امام علی جعل کنند.[۱۱۷] او در نامه‌ای از کارگزارانش خواست دوستداران عثمان بن عفان را شناسایی و به خود نزدیک كنند و آنچه این افراد در فضیلت عثمان نقل مى‌كنند، برایش بنویسند.[۱۱۸] به‌گفته على بن محمد مدائنى مورخ قرن سوم هجری قمری، مردم برای رسیدن به مال و منال در مدح عثمان حدیث آوردند و نقل فضایل عثمان فراوانى گرفت؛[۱۱۹] ازاین‌رو معاویه در نامه دیگری به کارگزارانش نوشت از مردم دعوت کنند كه فضایل صحابه و خلفای سه‌گانه را روایت كنند تا اینکه در فضیلت حضرت علی علیه السلام حدیثى نباشد، مگر اینكه روایتى همانند آن در فضل خلفاى نخستین و صحابه بیاورند یا ضد و مخالف آن را نقل كنند. وی این کار را مایه روشنایی چشم و وسیله‌ای برای نابودسازی راه وروش ابوتراب([مام علی علیه السلام ] و شیعانش برشمرده است.[۱۲۰]
انکار فضایل امام علی علیه السلام
ابن‌تیمیه (۶۶۱-۷۲۸ق) پیشوای سلفیه، پاره‌ای از احادیثی که در فضیلت امام علی علیه السلام وارد شده را، مخدوش یا مجعول دانسته است.[۱۲۱] همچنین شاگردش اسماعیل بن عمر معروف به ابن‌کثیر دمشقی (۷۰۱-۷۷۴ق) گفته است آیه‌ای درخصوص علی علیه السلام به‌تنهایی نازل نشده و آیاتی که مطرح شده، درباره علی علیه السلام و چند تن دیگر است.[۱۲۲] به‌باور وی روایاتی که در این خصوص از ابن‌عباس و دیگران نقل شده، صحیح نیستند.[۱۲۳] او همچنین سند بسیاری از احادیث فضائل امام علی را ضعیف دانسته است.[۱۲۴]
ابن‌قَیِّم جوزی (درگذشت ۷۵۱ق)، دیگر شاگرد ابن‌تیمیه، امامت علی علیه السلام در غدیر خم را جعلی دانسته است؛[۱۲۵] با آنکه به‌گفته علامه امینی حدیث غدیر در منابع شیعه و سنی به‌صورت متواتر نقل شده است.[۱۲۶] همچنین ابن‌جوزی (درگذشت ۵۹۷ق)، عالم اهل‌سنت، در کتاب الموضوعات، برخی از احادیث فضایل امام علی علیه السلام را به‌عنوان حدیثی جعلی آورده است.[۱۲۷]
کتاب‌شناسی
فضایل امام علی علیه السلام در کتاب‌های حدیثی اهل‌سنت مانند صحاح سته در بخش‌هایی به‌نام مناقب و فضایل علی بن ابیطالب آمده است.[۱۲۸] همچنین در کتاب‌هایی که درباره فضایل اهل‌بیت نوشته شده، بخشی به مناقب و فضایل امام علی اختصاص دارد. عالمان شیعه و سنی کتاب‌هایی مستقلی نیز درباره فضائل و مناقب امام علی علیه السلام تألیف کرده‌اند. آقابزرگ تهرانی در الذریعه ۱۵ کتاب با عنوان فضائل امیرالمؤمنین علیه السلام معرفی کرده است.[۱۲۹] او همچنین کتاب‌هایی با عناوین دیگر نیز معرفی کرده که در بردارنده فضائل امام علی علیه السلام است. به عنوان نمونه:«نهج العدالة فی فضائل الإمام أمیرالمؤمنین علی بن أبی‌طالب»، نوشته عبد علی بن الحسین اللبان النجفی[۱۳۰] و «مصباح الأنوار فی فضائل إمام الاَبرار»، نوشته هاشم بن محمد.[۱۳۱]
کتاب‌های اهل‌سنت
- فضائل امیرالمؤمنین، اثر احمد بن حنبل شیبانی(درگذشت ۲۴۱ق) از پیشوایان چهارگانه اهل‌سنت. در این کتاب، ۳۶۹ روایت در فضائل و مناقب امام علی علیه السلام نقل شده است.[۱۳۲] ابن‌حنبل در این کتاب ماجرای تبریک خلیفه دوم به امام علی علیه السلام در روز غدیر را نقل کرده است.[۱۳۳]
- خصائص امیرالمؤمنین (کتاب)، اثر احمد بن شعیب نسائی(درگذشت ۳۰۳ق) محدث و نویسنده کتاب السنن، از صحاح شش‌گانه اهل‌سنت. در این کتاب که به‌زبان عربی نوشته شده، از اسلام علی علیه السلام ، جایگاه او نزد پیامبر صلی الله علیه و آله ، خویشاوندی‌اش با رسول خدا صلی الله علیه و آله و جایگاه همسر و فرزندان او سخن آمده است.
- مناقب الامام علی بن ابیطالب، اثر اِبْن مَغازِلی (درگذشت ۴۸۳ق). کتاب به‌زبان عربی نوشته شده و فضایلی چون ولادت در کعبه، سبقت در پذیرش اسلام، رفتن بر دوش پیامبر صلی الله علیه و آله و احادیث و آیاتِ درباره علی را مطرح کرده است.
مناقب علی بن ابیطالب، اثر احمد بن موسی بن مَردَوَیه (درگذشت ۴۱۰ق)، اَلْمعیار و المُوازنة فی فضائل الإمام أمیرالمؤمنین علی بن أبی‌طالب علیه السلام ، تألیف محمد بن عبدالله اِسکافی دانشمند معتزلی (درگذشت ۲۴۰ق)، الجوهرة فی نسب الامام علی و آله اثر محمد بن ابی‌بکر تلمسانی (قرن هفتم هجری)، جواهر المطالب فی مناقب الامام علی بن ابیطالب، نوشته شمس‌الدین باعونی (درگذشت ۸۷۱ق)، کفایة الطالب فی مناقب علی بن ابیطالب، اثر محمد بن یوسف گنجی (درگذشت ۶۵۸ق)، مَناقِبُ الامام أمیرُالمُؤمنین علیه السلام تألیف موفق بن احمد خوارزمی (درگذشت ۵۶۸ق) و مناقب مرتضوی، نوشته میر محمدصالح ترمذی (درگذشت ۱۰۶۰ق) از دیگر آثار عالمان اهل‌سنت درباره فضایل امام علی به‌شمار می‌آیند.
کتاب‌های شیعه
- المراتب فی فضائل امیرالمؤمنین. این کتاب اثر ابوالقاسم بُستی عالم زیدی قرن چهارم قمری است. در این اثر ۴۵۰ فضیلت علی بن ابیطالب علیه السلام ذکر شده است.
- تفضیل امیرالمؤمنین، اثر شیخ مفید (درگذشت ۴۱۳ق) نویسنده در در این کتاب با استناد به احادیث شیعه و سنی، فضیلت علی علیه السلام بر همه پیامبران جز پیامبر اسلام را اثبات کرده است. این اثر به‌زبان فارسی ترجمه شده است.
- الرّسالَةُ العَلَویة فی فَضلِ أمیرالمؤمنین علیه السلام عَلی سائرِ البَرّیة سِوی سیدنا رَسولُ الله صلی الله علیه و آله . این کتاب را ابوالفتح کراجکی (درگذشت ۴۴۹ق) به‌زبان عربی نوشته شده است. در آن افضلیت علی علیه السلام طبق آیات قرآن، ویژگی‌های امام علی و پاسخ به شبهاتی درباره وی آمده است.
- الیَقین بِاختِصاصِ مولانا عَلیّ علیه‌السلام بِإمرَةِ المُؤمِنین. نویسنده این کتاب سید ابن طاووس (درگذشت ۶۶۴ق) است. او در این کتاب با استناد به ۲۲۰ حدیث از منابع اهل‌سنت، لقب «امیرالمؤمنین» را مختص علی علیه السلام دانسته است که پیامبر صلی الله علیه و آله آن را به وی داده است.
کتاب‌های عُمْدَةُ عُیونِ صِحاحِ الاَخْبار فی مَناقبِ اِمامِ الاَبرار مشهور به العُمدَة، تألیف ابن‌بطریق (درگذشت ۶۰۰ق)، مائةُ مَنْقَبَة مِنْ مَناقِب امیرالمؤمنین وَ الأئمّة مِنْ وُلْده علیه السلام مِن طَریقِ العامّة اثر ابن‌شاذان، طرف من الانباء و المناقب، اثر سید ابن طاووس، الروضة فی فضائل امیرالمؤمنین اثر شاذان بن جبرئیل قمی، کشف الیقین فی فضائل امیرالمؤمنین نوشتۀ علامه حلی و قضاء امیرالمؤمنین اثر محمدتقی شوشتری، فضایل الخمسه من الصحاح السته نوشته فیروزآبادی از دیگر آثاری است که عالمان شیعی درباره فضائل امام علی علیه السلام نوشته‌اند.
پانویس
- ↑اصغرپور، «درآمدی بر مناقب‌نگاری اهل‌بیت»، ص۲۶۷.
- ↑برای نمونه نگاه کنید به بیاضی، الصراط المستقیم، ۱۳۸۴ق، ج۱، ص۱۵۱تا۲۹۸.
- ↑ابن‌شاذان، مائة منقبة، ۱۴۰۷ق، ص۱۷۷.
- ↑حاکم نیشابوری، المستدرک علی الصحیحین، ۱۴۱۱ق، ج۳، ص۱۱۶.
- ↑ابن‌شاذان، مائة منقبة، ۱۴۰۷ق، ص۱۷۷.
- ↑ابن‌منظور، مختصر تاریخ دمشق، ۱۴۰۲ق، ج۱۸، ص۱۱.
- ↑حسکانی، شواهد التنزیل، ۱۴۱۱ق، ج۱، ص۶۳-۷۱؛ شبلنجی، نورالابصار، الشریف الرضی، ج۱، ص۱۵۹.
- ↑گنجی شافعی، کفایة الطالب، ۱۴۰۴ق، ص۲۳۱؛ قندوزی، ینابیع المودة، ۱۴۲۲ق، ج۱، ص۳۳۷.
- ↑«چرا نام امام علی (علیه‌السلام) در قرآن نیست؟»، مرکز العلامة العسکری للدراسات الاسلامیه.
- ↑سوره مائده، آیه۵۵.
- ↑طباطبایی، المیزان، ۱۴۱۷ق، ج۶، ص۲۵؛ سیوطی، الدر المنثور، ۱۴۰۴ق، ج۲، ص۲۹۳؛ حسکانی، شواهدالتنزیل، ۱۴۱۱ق، ج۱، ص۲۰۹-۲۳۹.
- ↑سوره بقره، آیه ۲۰۷.
- ↑ابن‌ابی‌الحدید، شرح نهج‌البلاغه، ۱۴۰۴ق، ج۱۳، ص۲۶۲.
- ↑طباطبایی، المیزان، ۱۳۹۰ق، ج۲، ص۱۰۰.
- ↑طوسی، الامالی، ۱۴۱۴ق، ص۴۶۶-۴۶۷.
- ↑سوره مائده، آیه۶۷.
- ↑برای نمونه نگاه کنید به عیاشی، تفسیر العیاشی، ۱۳۸۰ق، ج۱، ص۳۳۲؛ سیوطی، الدر المنثور، ۱۴۰۴ق، ج۲، ص۲۹۸؛ آلوسی، روح‌المعانی، ۱۴۰۵ق، ج۶، ص۱۹۴.
- ↑کلینی، الکافی، ۱۴۰۷ق، ج۱، ص۲۹۰؛ طبرسی، الاحتجاج، ۱۴۰۱ق، ج۱، ص۵۷.
- ↑سوره مائده، آیه۳.
- ↑مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۴ش، ج۴، ص۲۶۴و۲۶۵.
- ↑امینی، الغدیر، ۱۳۶۸ش، ج۲، ص۱۱۵.
- ↑سوره توبه، آیه۱۱۹.
- ↑کلینی، الکافی، ۱۴۰۱ق، ج۱، ص۲۰۸؛ آمدی، غایة المرام، ۱۳۹۱ق، ج۳، ص۵۲.
- ↑حلی، کشف المراد، ۱۴۱۳ق، ص۳۷۱.
- ↑سوره بینه، آیه۷.
- ↑حَسکانی، شواهدالتنزیل، ۱۴۱۱ق، ج۲، ص۴۵۹؛ سیوطی، الدر المنثور، ۱۴۰۴ق، ج۶، ص۳۷۹.
- ↑برای نمونه نگاه کنید به: حسکانی، شواهد التنزیل، ۱۴۱۱ق، ج۲، ۳۴۱-۳۵۲؛ سیوطی، الدر المنثور، ۱۴۰۴ق، ج۶، ص۲۴۴؛ صدوق، الامالی، ۱۳۷۶ش، ص۳۱؛ حویزی، تفسیر نورالثقلین، ۱۴۱۵ق، ج۵، ص۳۷۰.
- ↑طباطبایی، المیزان، ۱۳۹۰ق، ج۱۹، ص۳۳۲.
- ↑سوره بقره، ص۲۷۴.
- ↑ابن‌عساكر، تاریخ مدینة دمشق، دار الفكر، ج۴۲، ص۳۵۸.
- ↑سوره مجادله، آیه۱۲.
- ↑طبرسی، مجمع البیان، ۱۳۷۲ش، ج۹، ص۳۸۰.
- ↑سوره مریم، آیه۹۶.
- ↑قمی، تفسیر القمی، ۱۴۰۴ق، ج۲، ص۵۶.
- ↑برای نمونه نگاه کنید به سیوطی، الدر المنثور، ۱۴۰۴ق، ج۲، ص۳۹؛ طبرسی، مجمع‌البیان، ۱۳۷۲ش، ج۲، ص۷۶۴؛ طباطبایی، المیزان، ۱۴۱۷ق، ج۳، ص۳۰.
- ↑ابن حکم، تفسیر الحبری، ۱۴۰۸ق، ص۲۹۷-۳۱۱؛ طبرسی، مجمع البیان، ۱۳۷۲ش، ج۸، ص۵۶۰؛ طباطبائی، المیزان، ۱۴۱۷ق، ج۱۶، ص۳۱۱.
- ↑سوره نساء، آیه۵۹.
- ↑برای نمونه نگاه کنید به طباطبایی، المیزان، ۱۴۱۷ق، ج۴، ص۳۸۹؛ فخر رازی، مفاتیح‌الغیب، ۱۴۲۰ق، ج۱۰، ص۱۱۳.
- ↑قندوزی، ینابیع الموده، ۱۴۲۲، ج۱، ص۳۴۱؛ عیاشی، تفسیر عیاشی، ۱۳۸۰ق، ج۱، ص۲۵۱-۲۵۲.
- ↑سوره شوری، آیه۲۳.
- ↑مجلسی، بحارالانوار، ۱۴۰۳ق، ج۲۳، ص۲۳۲.
- ↑سوره انسان، آیه۸و۹.
- ↑علامه طباطبایی، ۱۴۱۷ق، ج۲۰، ص۱۳۲.
- ↑کوفی، تفسیر فرات الکوفی، ۱۴۱۰ق، ص۵۲۷-۵۲۹؛ زمخشری، الکشاف، ۱۴۰۷ق، ج۴، ص۶۷۰.
- ↑سوره نحل، آیه۴۳؛ سوره انبیاء، آیه۷.
- ↑برای نمونه نگاه کنید به حسکانی، شواهد التنزیل، ۱۴۱۱ق، ج۱، ص۴۳۲.
- ↑مکارم شیرازی، آیات ولایت در قرآن، ۱۳۸۶ش، ص۳۱۲.
- ↑مکارم شیرازی، آیات ولایت در قرآن، ۱۳۸۶ش، ص۳۰۷.
- ↑برای نمونه نگاه کنید به: کلینی، الکافی، ۱۴۰۷ق، ج۱، ص۴۱۶ و ۴۱۷ و ۴۳۳؛ قمی، تفسیر القمی، ۱۴۰۴ق، ج۲، ص۹۲، ۲۷۹، ۲۸۰ و ۲۸۶؛ کوفی، تفسیر فرات الکوفی، ۱۴۱۰ق، ص۱۷۷ ،۱۷۸، ۴۰۰، ۴۱۷ و ۴۳۳.
- ↑ابن حنبل، فضائل امیر المومنین، ۱۴۳۳ق، ص۱۹۷؛ امینی، الغدیر، ج۱، ص۱۴و۱۵.
- ↑برای نمونه نگاه کنید به: حلی، کشف المراد، ۱۴۱۳ق، ص۳۶۹.
- ↑بخاری، صحیح‌البخاری، ۱۴۲۲ق، ج۵، ص۱۹، باب مناقب جعفر بن ابیطالب، حدیث ۳۷۰۶؛ مسلم، صحیح مسلم، دار احیاء التراث العربی، ج۴، ص۱۸۷۰و۱۸۷۱، حدیث ۲۴۰۴؛ کلینی، الکافی، ۱۴۰۷ق، ج۸، ص۱۰۶و۱۰۷، حدیث ۸۰؛ ابن‌حنبل، فضائل امیرالمومنین علی بن ابیطالب، ۱۴۳۳ق، ص۱۵۶.
- ↑قمی، تفسیرالقمی، ۱۴۰۴ق، ج۱، ص۶۸؛ حاکم نیشابوری، المستدرک علی الصحیحین، ۱۴۱۱ق، ج۳، ص۱۳۷، حدیث ۴۶۳۷.
- ↑امینی، الغدیر، ۱۳۷۰ق، ج۶، ص۷۸و۷۹.
- ↑حسکانی، شواهدالتنزیل، ۱۴۱۱ق، ج۱، ص۵۴۳؛ بحرانی، البرهان، ۱۴۱۶ق، ج۴، ص۱۸۶تا۱۸۹؛ سیوطی، الدر المنثور، ۱۴۰۴ق، ج۵، ص۹۷.
- ↑برای نمونه نگاه کنید به شیخ مفید، الفصول المختاره، ۱۴۱۳ق، ص۹۶.
- ↑نگاه کنید به ابن‌عساکر، تاریخ مدینة دمشق، ۱۴۱۵ق، ج۴۲، ص۳۹۲؛ مجلسی، بحارالانوار، ۱۴۰۳ق، ج۳۸، ص۱۵۴تا۳۳۹.
- ↑برای نمونه نگاه کنید به استرآبادی، البراهین القاطعه، ۱۳۸۲ش، ج۳، ص۲۴۴.
- ↑برای نمونه نگاه کنید به حاکم نیشابوری، المستدرک علی الصحیحین، ۱۴۱۱ق، ج۳، ص۱۴۳؛ ابن‌حنبل، مسند الامام احمد، ۱۴۲۱ق، ج۵، ص۱۸۰؛ صدوق، الامالی، ۱۳۷۶ش، ص۲.
- ↑صدوق، الامالی، ۱۳۷۶ش، ص۲.
- ↑رحیمی اصفهانی، ولایت و رهبری، ۱۳۷۴ش، ج۳، ص۱۱۹تا۱۲۱.
- ↑نسائی، خصائص امیر المومنین، ۱۴۰۶ق، ج۱، ص۲۹، ح۱۰.
- ↑برای نمونه نگاه کنید به نسائی، خصائص امیر المومنین، ۱۴۰۶ق، ج۱، ص۲۹، ح۱۰؛ مجلسی، بحارالانوار، ۱۴۰۳ق، ج۳۸، ص۳۵۵.
- ↑برای نمونه نگاه کنید به بخاری، صحیح‌البخاری، ۱۴۲۲ق، ج۵، ص۱۸، حدیث ۳۷۰۱و۳۷۰۲؛ مسلم، صحیح مسلم، دار احیاء التراث العربی، ج۴، ص۱۸۷۲، حدیث ۲۴۰۶.
- ↑کلینی، الکافی، ۱۴۰۷ق، ج۱، ص۲۹۴.
- ↑برای نمونه نگاه کنید به نسائی، السنن الکبری، ۱۴۲۱ق، ج۷، ص۳۱۰، حدیث ۸۰۹۲؛ کلینی، الکافی، ۱۴۰۷ق، ج۱، ص۲۹۴؛ مسلم، صحیح مسلم، دار احیاء التراث العربی، ج۴، ص۱۸۷۳، حدیث ۲۴۰۸؛ ابن‌حنبل، فضائل امیر المومنین علی بن ابیطالب، ۱۴۳۳ق، ص۱۸۰.
- ↑طوسی، الأمالی، ۱۴۱۴ق، ص۳۶۸؛ کلینی،الکافی، ۱۴۰۷ق، ج۱، ص۲۸۷.
- ↑ابن‌حنبل، فضائل امیرالمومنین علی بن ابیطالب، ۱۴۳۳ق، ص۱۸۴؛مسلم، صحیح مسلم، دار احیاء التراث العربی، ج۴، ص۱۸۸۳، حدیث ۲۴۲۴؛ طبری، المسترشد، ۱۴۱۵ق، ص۵۹۸.
- ↑ابن‌حنبل، فضائل امیرالمومنین علی بن ابیطالب، ۱۴۳۳ق، ص۱۸۴؛مسلم، صحیح مسلم، دار احیاء التراث العربی، ج۴، ص۱۸۸۳، حدیث ۲۴۲۴؛ طبری، المسترشد، ۱۴۱۵ق، ص۵۹۸.
- ↑حاکم نیشابوری، مستدرک‌الصحیحین، ۱۴۱۱ق، ج۲، ص۳۷۳، حدیث ۳۳۱۲.
- ↑برای نمونه نگاه کنید به حاکم نیشابوری، مستدرک علی الصحیحین، ۱۴۱۱ق، ج۲، ص۳۷۳، حدیث ۳۳۱۲؛ نعمانی، الغیبه، ۱۳۹۷ق، ص۴۴.
- ↑حاکم نیشابوری، المستدرک علی الصحیحین، ۱۴۱۱ق، ج۲، ص۲۶۳، حدیث ۲۹۴۹؛ حسکانی، شواهدالتنزیل، ۱۴۱۱ق، ج۱، ص۳۷۶و۳۷۷.
- ↑ابن‌بطریق، خصائص الوحی المبین فی مناقب امیر المومنین، ۱۴۱۷ق، ص۲۴۶.
- ↑کلینی، الکافی، ۱۴۰۷ق، ج۱، ص۵۲۷.
- ↑خطیب بغدادى، تاریخ بغداد، ۱۴۲۲ق، ج۱۶، ص۴۷۰؛ صدوق، الامالی، ۱۳۷۶ش، ص۸۹.
- ↑به عنوان نمونه نگاه کنید به: حسن بن علی، التفسیر المنسوب الی الامام العسکری علیه السلام ، ۱۴۰۹ق، ص۴۹۷و۴۹۸؛ صدوق، کمال الدین، ۱۳۹۵ق، ج۱، ص۲۵؛ طبری آملی کبیر، المسترشد فی الامامة، ۱۴۱۵ق، ص۲۸۷؛ مفید، الامالی، ۱۴۱۳ق، ص۱۴؛ طوسی، الامالی، ۱۴۱۴ق، ص۴۱۷؛ طبری آملی، بشارة المصطفی، ۱۳۸۳ق، ص۸۳.(عبارات این منابع یک دست نیست.)
- ↑به عنوان نمونه نگاه کنید به: عاصمی، العسل المصفی، ۱۴۱۸ق، ج۱، ص۱۲۴-۱۲۶؛ ابن عساکر، ترجمة الامام علی بن ابیطالب، ۱۴۰۰ق، ج۲، ص۲۸۰؛ ابن مغازلی، مناقب امیرالمؤمنین علی بن ابی طالب، ۱۴۲۴ق، ص۲۸۱؛ خوارزمی، المناقب، ۱۴۱۱ق، ص۸۴و۳۱۲؛ حسکانی، شواهد التنزیل، ۱۴۱۱ق، ج۱، ص۱۰۳؛ طبری، ذخائر العقبی، ۱۳۵۴ق، ص۹۳ـ۹۴؛ حمویی جوینی، فرائد السمطین، ۱۳۹۸ق، ج۱، ص۱۷۰.
- ↑کلینی، الکافی، ۱۴۰۷ق، ج۸، ص۱۱۰.
- ↑طبری، تاریخ الامم والملوک، ۱۳۸۷ق، ج۲، ص۵۱۴.
- ↑شیخ صدوق، عیون اخبار الرضا علیه السلام ، ۱۳۷۸ق، ج۲، ص۲۷و۸۶؛ صفار، بصائرالدرجات، ۱۴۰۴ق، ص۴۱۴تا۴۱۸.
- ↑شیخ صدوق، عیون اخبار الرضا علیه السلام ، ۱۳۷۸ق، ج۲، ص۲۷و۸۶؛ صفار، بصائرالدرجات، ۱۴۰۴ق، ص۴۱۴تا۴۱۸؛ مجلسی، بحارالانوار، ۱۴۰۳ق، ج۳۹، ص۱۹۳تا۲۱۱.
- ↑برای نمونه نگاه کنید به ابن‌مغازلی، مناقب الامام علی بن ابیطالب علیه السلام ، ۱۴۲۴ق، ص۱۰۷؛ خوارزمی، مناقب، ۱۴۱۱ق، ص۲۹۵؛ حَمّوئی جوینی، فرائدالسمطین، مؤسسه محمودی، ج۱، ص۳۲۵و۳۲۶.
- ↑ابن‌مردویه، مناقب علی بن ابیطالب، ۱۴۲۴ق، ص۱۶۲؛ احمد حنبل، مسند الامام احمد، ۱۴۲۱ق، ج۳، ص۴۸۰.
- ↑حسکانی، شواهدالتنزیل، ۱۴۱۱ق، ج۲، ص۱۴.
- ↑ابن‌حنبل، فضائل امیرالمومنین علی بن ابیطالب، ۱۴۳۳ق، ص۱۹۴.
- ↑ابن‌حنبل، فضائل امیر المومنین علی بن ابیطالب، ۱۴۳۳ق، ص۱۷۴.
- ↑ابن‌حنبل، فضائل امیرالمومنین علی بن ابیطالب، ۱۴۳۳ق، ص۱۷۲.
- ↑احمد حنبل، مسند الامام احمد، ۱۴۲۱ق، ج۵، ص۱۷۹.
- ↑ابن‌عساکر، تاریخ مدینه دمشق، ۱۴۱۵ق، ج۴۲، ص۳۵۶.
- ↑حاکم نیشابوری، المستدرک علی الصحیحین، ۱۴۱۱ق، ج۳، ص۱۵۲، ح۴۶۸۱.
- ↑ابن‌حنبل، فضائل امیر المومنین علی بن ابیطالب، ۱۴۳۳ق، ص۱۸۳.
- ↑طوسی، الامالی، ۱۴۱۴ق، ص۵۵۲.
- ↑بلاذری، أنساب الأشراف، ۱۴۱۷ق، ج۲، ص۸۹.
- ↑فتال نیشابوری، روضة الواعظین، ۱۳۷۵ش، ص۱۴۷.
- ↑فتال نیشابوری، روضةالواعظین، ۱۳۷۵ش، ص۱۴۶.
- ↑امینی، الغدیر، ۱۳۹۷ق، ج۶، ص۲۱تا۲۳.
- ↑شیخ مفید، الارشاد، ۱۴۱۳ق، ج۱، ص۴۸.
- ↑تقدمی معصومی، نور الأمیر فی تثبیت خطبة الغدیر، ۱۳۷۹ش، ص۹۷.
- ↑مجلسی، بحارالأنوار، ۱۴۰۳ق، ج۳۹، ص۳۵؛ ابن‌حنبل، فضائل امیرالمومنین، ۱۴۳۳ق، ص۱۷۷.
- ↑ابن عبدالبر، الاستیعاب، ۱۴۱ق، ج۳، ص۱۰۹۷و۱۰۹۸.
- ↑النسائی، السنن الکبری، ج۵، ص۱۰۷؛ ابن‌حنبل، فضائل امیرالمومنین، ۱۴۳۳ق، ص۱۸۶و۱۸۷.
- ↑مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۱ش، ج۷، ص۲۷۵.
- ↑ابن‌حنبل، مسند الامام احمد، ۱۴۲۱ق، ج۵، ص۱۷۹؛ نسایی، خصائص، ۱۴۰۶ق، ص۹۳.
- ↑طباطبایی، المیزان، ۱۴۱۷ق، ج۶، ص۲۵؛ سیوطی، الدر المنثور، ۱۴۰۴ق، ج۲، ص۲۹۳؛ حسکانی، شواهدالتنزیل، ۱۴۱۱ق، ج۱، ص۲۰۹تا۲۳۹.
- ↑شیخ مفید، الإرشاد، ۱۴۱۳ق، ج۱، ص۳۴۶.
- ↑مفید، الإرشاد، ۱۴۱۳ق، ج۱، ص۳۴۷.
- ↑ابن‌ابی‌الحدید، شرح نهج البلاغه، ۱۴۰۴ق، ج۱۱، ص۴۴.
- ↑نگاه کنید به محمدی ری‌شهری، دانش‌نامه امیر المؤمنین، ۱۴۲۸ق، ص۴۷۵تا۴۸۳.
- ↑ابن‌ابى‌الحدید، شرح نهج البلاغه، ۱۴۰۴ق، ج۴، ص۵۷.
- ↑ابن ابیالحدید، شرح نهج البلاغه، ۱۴۰۴ق، ج۱۱، ص۴۴.
- ↑ابن‌خلدون، تاریخ ابن‌خلدون، ۱۴۰۸ق، ج۳، ص۹۴.
- ↑علامه حلی، کشف الیقین، ۱۴۱۱ق، ج۱، ص۴.
- ↑مغنیه، الحسین و بطلة كربلاء، ۱۴۲۶ق، ص۱۸۷.
- ↑ابوزهره، الامام الصادق، مطبعة محمدعلی مخیم، ص۱۶۲.
- ↑شهرستانی، منع تدوین الحدیث، ۱۴۱۸ق، ص۵۷.
- ↑اصغرپور، «درآمدی بر مناقب‌نگاری اهل بیت»، ص۲۷۰.
- ↑ابن‌ابی‌الحدید، شرح نهج البلاغه، ۱۴۰۴ق، ج۴، ص۶۳.
- ↑ابن‌ابی‌الحدید، شرح نهج‌البلاغه، ۱۴۰۴ق، ج۱۱، ص۴۴.
- ↑ابن‌ابی‌الحدید، شرح نهج‌البلاغه، ۱۴۰۴ق، ج۱۱، ص۴۴.
- ↑ابن‌ابی‌الحدید، شرح نهج البلاغه، ۱۴۰۴ق، ج۱۱، ص۴۵.
- ↑به عنوان نمونه نگاه کنید به: ابن‌تیمیه، منهاج السنة النبویة، ۱۴۰۶ق، ج۸، ص۵۰-۸۶ و۱۲۲-۱۲۶ و ۱۶۴-۱۶۸.
- ↑ابن‌کثیر، البدایة و النهایة، ۱۴۰۷ق، ج۷، ص۳۵۷.
- ↑ابن‌کثیر، البدایة والنهایة، ۱۴۰۷ق، ج۷، ص۳۵۷-۳۵۸.
- ↑نگاه کنید به ابن‌کثیر، البدایة و النهایة، ۱۴۰۷ق، ج۷، ص۳۵۷و۳۵۸.
- ↑ابن قیم، المنار المنیف، ۱۳۹۰ق، ص۵۷.
- ↑امینی، الغدیر، ۱۴۱۶ق، ج۱، ص۱۹.
- ↑ابن‌جوزی، الموضوعات، ج۱، ص۳۳۸ به بعد.
- ↑برای نمونه نگاه کنید به بخاری، صحیح‌البخاری، ۱۴۲۲ق، ج۵، ص۱۸؛ مسلم، صحیح مسلم، دار احیاء التراث العربی، ج۴، ص۱۸۷۰و۱۸۷۱، حدیث ۲۴۰۴.
- ↑آقابزرگ تهرانی، الذریعه، ج۱۶، ص۲۵۳-۲۵۶.
- ↑آقابزرگ تهرانی، الذریعه، ج۲۴، ص۴۲۱.
- ↑آقابزرگ تهرانی، الذریعه، ج۲۱، ص۱۰۳.
- ↑مردی، «یادی از محقق طباطبائی به بهانه چاپ فضائل امیرالمؤمنین علیه‌السلام.»
- ↑ابن‌حنبل، فضائل امیر المومنین، ۱۴۳۳ق، ص۱۹۷.
منابع
- ابن‌ابی‌الحدید، عبدالحمید بن هبة الله، شرح نهج البلاغة، تصحیح محمد ابوالفضل ابراهیم، قم، مکتبة آیة الله المرعشی النجفی، ۱۴۰۴ق.
- ابن‌بطریق، یحیی بن حسن، خصائص الوحی المبین فی مناقب أمیرالمؤمنین، قم، دارالقرآن الکریم، ۱۴۱۷ق.
- ابن‌تیمیه، منهاج السنة النبویة فی نقض کلام الشیعة القدریة، تحقیق محمد رشاد سالم، جامعة الإمام محمد بن سعود الإسلامیة، چاپ اول، ۱۴۰۶ق.
- ابن‌حنبل، احمد بن محمد، مسند الامام احمد بن حنبل، تحقیق شعیب ارنؤوط و عادل مرشد و…، مؤسسة الرسالة، ۱۴۲۱ق/۲۰۰۱م.
- ابن‌حنبل، احمد، فضائل امیرالمؤمنین علی بن ابیطالب، تحقیق سید عبدالعزیز طباطبایی، قم، دار التفسیر، ۱۴۳۳ق/۱۳۹۰ش.
- ابن‌جوزی، عبدالرحمن بن علی، الموضوعات، تحقیق عبدالرحمان محمد بن عثمان، مدینه، محمد عبدالمحسن صاحب المکتبة السلفیه بالمدینه المنوره، ۱۳۸۶ق/۱۹۶۶م.
- ابن‌شاذان، محمد بن احمد، مائة منقبة من مناقب امیر المومنین و الائمه، قم، مدرسة الامام المهدی عجل الله تعالی فرجه الشریف، ۱۴۰۷ق.
- ابن‌شهرآشوب، محمد بن علی، مناقب آل ابیطالب، قم، علامه، ۱۳۷۹ق.
- ابن‌عبدالبر، یوسف بن عبدالله، تحقیق علی محمد بجاوی، بیروت، دار الجیل، ۱۴۱۲ق/۱۹۹۲م.
- ابن‌عساکر، تاریخ مدینة دمشق، تحقیق: علی شیری، دارالفکر، بیروت، ۱۴۱۵ق.
- ابن‌عساکر، علی بن حسن، ترجمة الامام علی بن ابیطالب من تاریخ مدینة دمشق، تحقیق محمد باقر محمودی، بیروت، مؤسسه محمودی، چاپ دوم، ۱۴۰۰ق.
- ابن‌قیم جوزیه، محمد بن ابی‌بکر، المنار المنیف فی الصحیح و الضعیف، تحقیق عبدالفتاح ابوغده، مکتبة المبطوعات الاسلامیه، ۱۳۹۰ق/۱۹۷۰م
- ابن‌کثیر دمشقی، اسماعیل بن عمر، البدایه و النهایه، بیروت، دار الفکر، ۱۴۰۷ق/۱۹۸۶م.
- ابن‌مردویه اصفهانی، احمد بن موسی، مناقب علی بن ابیطالب، قم، دار الحدیث، ۱۴۲۴ق.
- ابن‌مغازلی، علی بن محمد، مناقب الامام علی بن ابیطالب علیه السلام ، دارالأضواء، چاپ سوم، ۱۴۲۴ق.
- ابن‌منظور، محمد بن مکرم، مختصر تاریخ دمشق لابن عساکر، تحقیق روحیة النحاس و ریاض عبدالحمید مراد و محمد مطیع، دمشق، دار الفکر للطبعة و التوزیع و النشر، ۱۴۰۲ق/۱۹۸۹م.
- ابوزهره، الامام الصادق، حیاته و عصره و ٰآرائه و فقهه، مطبعة محمدعلی مخیم، بی‌تا.
- استرآبادی، محمدجعفر، البراهین القاطعه فی شرح تجرید العقائد الساطعه، تحقیق: مرکز مطالعات و تحقیقات اسلامی، قم، مکتب الاعلام الاسلامی، ۱۳۸۲ش.
- اصغرپور، حسن، «درآمدی بر مناقب‌نگاری اهل بیت»، در مجله علوم حدیث، شماره۴۵و۴۶، ۱۳۸۶ش.
- بخاری، محمد بن اسماعیل، صحیح البخاری، تحقیق محمد زهیر بن ناصر الناصر، دار طوق النجاة، ۱۴۲۲ق.
- بیاضی، علی بن محمد، الصراط المستقیم الی مستحقی التقدیم، تصحیح رمضان میخائیل، نجف، المکتبة الحیدریه، ۱۳۸۴ق.
- تقدمی معصومی، امیر، نور الأمیر علیه السلام فی تثبیت خطبة الغدیر: مؤیدات حدیثیة من کتب أهل السنة لخطبة النبیّ الأعظم الغدیریة، قم، مولود کعبه، ۱۳۷۹ش.
- حاکم نیشابوری، محمد بن عبدالله، المستدرک علی الصحیحین، تحقیق مصطفی عبدالقادر عطا، بیروت، دار الکتب العلمیه، ۱۴۱۱ق/۱۹۹۰م.
- حبری، حسین بن حکم، تفسیر الحبری، بیروت، مؤسسه آل البیت لاحیاء التراث، ۱۴۰۸ق.
- حسکانی، عبیدالله بن احمد، شواهد التنزیل لقواعد التفضیل، تحقیق: محمدباقر محمودی، تهران، سازمان چاپ و انتشارات وزارت ارشاد اسلامی، ۱۴۱۱ق.
- حسن بن علی(امام عسکری)، التفسیر المنسوب الی الامام العسکری علیه السلام ، قم، مدرسه امام مهدی(عج)، چاپ اول، ۱۴۰۹ق.
- حلی، حسن بن یوسف، کشف المراد فی شرح تجرید الاعتقاد، تصحیح و تعلیق حسن حسن‌زاده آملی، قم، مؤسسة النشر الاسلامی، ۱۴۱۳ق.
- حلی، حسن بن یوسف، کشف الیقین فی فضائل امیرالمؤمنین، تهران، وزارت ارشاد، چاپ اول، ۱۴۱۱ق،
- حمویی جوینی، ابراهیم بن محمد، فرائد السمطین، تحقیق محمدباقر محمودی، مؤسسه محمودی، بی‌تا.
- حمویی جوینی، ابراهیم، فرائد السمطین، تحقیق محمدباقر محمودی، بیروت، مؤسسه محمودی، چاپ اول، ۱۳۹۸ق-۱۹۷۸م.
- خطیب بغدادی، احمد بن علی، تاریخ بغداد، تحقیق بشار عواد معروف، بیروت، دار الغرب الاسلامی، ۱۴۲۲ق/۲۰۰۲م.
- خوارزمی، موفق بن احمد، مناقب، تحقیق شیخ مالک المحمودی، مؤسسه نشر الاسلامی، چاپ دوم، ۱۴۱۱ق.
- رحیمی اصفهانی، غلامحسین، ولایت و رهبری، تفرش، انتشارات عسکریه،۱۳۷۴ش.
- زمخشری، محمود، الکشاف عن حقائق غوامض التنزیل، بیروت، دار الکتاب العربی، ۱۴۰۷ق.
- سیوطی، جلال الدین، الدر المنثور فی تفسیر المأثور، قم، کتابخانه آیة الله مرعشی نجفی، ۱۴۰۴ق.
- شبلنجی، مؤمن، نور الابصار فی مناقب آل النبی المختار، قم، الشریف الرضی، بی‌تا.
- صدوق، محمد بن علی، الامالی، تهران، کتابچی، ۱۳۷۶ش.
- صدوق، محمد بن علی، عیون اخبار الرضا علیه السلام ، تحقیق و تصحیح مهدی لاجوردی، تهران، نشر جهان، چاپ اول، ۱۳۷۸ق.
- صدوق، محمد بن علی بن بابویه، کمال الدین و تمام النعمة، تصحیح علی اکبر غفاری، تهران، اسلامیه، چاپ دوم، ۱۳۹۵ق.
- صفار، محمد بن حسن، بصائر الدرجات فی فضاؤل آل محمد صلی الله علیه و آله ، تحقیق و تصحیح محسن کوچه باغی، قم، مکتبه آیت الله مرعشی نجفی، چاپ دوم، ۱۴۰۴ق.
- طباطبایی، محمدحسین، المیزان فی تفسیر القرآن، بیروت، موسسة الاعلمی للمطبوعات، ۱۳۹۰ق.
- طبرسی، فضل بن حسن، مجمع البیان فی تفسیر القرآن، مقدمه: محمدجواد بلاغی، تهران، ناصر خسرو، ۱۳۷۲ش.
- طبری آملی، عمادالدین محمد بن ابی‌القاسم، بشارة المصطفی لشیعة المرتضی، نجف، المکتبة الحیدریة، چاپ دوم، ۱۳۸۳ق.
- طبری، محب الدین، ذخائر العقبی فی مناقب ذوی القربی، قاهره، مکتبة القدسی، ۱۳۵۴ق.
- طبری آملی، محمد بن جریر، المسترشد فی امامة علی ابی ابیطالب، تصحیح احمد محمودی، قم، کوشانپور، ۱۴۱۵ق.
- طبری، محمد بن جریر، تاریخ الامم و الملوک، تحقیق محمد ابوالفضل ابراهیم، بیروت، دار التراث، ۱۳۸۷ق/۱۹۶۷م.
- طوسی، محمد بن حسن، الامالی، تصحیح مؤسسه البعثته، قم، دار الثقافه، ۱۴۱۴ق.
- عاصمی، احمد بن محمد، العسل المصفی من تهذیب زین الفتی فی شرح سورة هل أتی، تحقیق محمد باقر محمودی، قم، مجمع إحیاء الثقافة الاسلامیه، ۱۴۱۸ق.
- عیاشی، محمد بن مسعود، تفسیر العیاشی، تصحیح سید هاشم رسولی محلاتی، تهران، المطبعة العلمیه، ۱۳۸۰ق.
- فتال نیشابوری، محمد بن احمد، روضة الواعظین و بصیرة المتعظین، قم، انتشارات رضی، ۱۳۷۵ش.
- فخر رازی، محمد بن عمر، التفسیر الکبیر (مفاتیح الغیب)، بیروت، دار احیاء التراث العربی، ۱۴۲۰ق.
- قمی، علی بن ابراهیم، تفسیر القمی، تصحیح طیب موسوی جزائری، قم، دار الکتاب، ۱۴۰۴ق.
- قندوزی، سلیمان بن ابرهیم، ینابیع المودة لذوی القربی، قم، اسوه، ۱۴۲۲ق.
- کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی، تصحیح علی‌اکبر غفاری و محمد آخوندی، تهران، دار الکتب الاسلامیه، ۱۴۰۷ق.
- گنجی شافعی، محمد بن یوسف، کفایة الطالب فی مناقب علی بن ابیطالب، تصحیح محمدهادی امینی، تهران، دار احیاء التراث اهل البیت، ۱۴۰۴ق/۱۳۶۲ش.
- مجلسی، محمدباقر، بحار الانوار، بیروت، دار احیاء التراث العربی، ۱۴۰۳ق.
- مغنیه، محمدجواد، الحسین و بطلة كربلاء، تصحیح سامی عزیری، قم، دار الکتاب اسلامی، ۱۴۲۶ق/۲۰۰۵م.
- مفید، محمد بن محمد، الامالی، تحقیق و تصحیح حسین استاد ولی و علی اکبر غفاری، قم، کنگره شیخ مفید، چاپ اول، ۱۴۱۳ق.
- مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، تهران، دار الکتب الاسلامیه، ۱۳۷۴ش.
- نسائی، احمد بن شعیب، السنن الكبرى، تحقیق حسن بن عبدالمنعم علی خراسانی، بیروت، مؤسسة الرسالة، ۱۴۲۱ق/۲۰۰۱م.
- نسائی، احمد بن شعیب، خصائص امیرالمؤمنین علی بن ابیطالب، تحقیق احمد میرین بلوشی، کویت، مکتبة المعلا، ۱۴۰۶ق.
- نعمانی، محمد بن ابراهیم، الغیبة للنعمانی، تصحیح علی‌اکبر غفاری، تهران، نشر صدوق، ۱۳۹۷ق.
- نیشابوری، مسلم بن حجاج، صحیح مسلم، تحقیق محمد فؤاد عبد الباقی، بیروت، دار احیاء التراث العربی، بی‌تا.
- «چرا نام امام علی (علیه‌السلام) در قرآن نیست؟»، مرکز العلامة العسکری للدراسات الاسلامیه، مشاهده ۵ شهریور ۱۴۰۲ش.
